Исбухьэн

Тхыгъэр къыздрахар Уикипедиэ
‎(Эспаниэ къызыхэкӀар)
Исбухьэн Пэштыхьей
Reino de España
Дэмыгъэ Исбухьэным
Исбухьэным и нып Исбухьэным и дэмыгъэ

Кординатхэр: 39°55′36″ с. ш. 1°48′06″ з. д. / 39.926667° с. ш. 1.801667° з. д. (G)

Гоуидзэр: «Plus Ultra (лат-бз. "зэфӀэкӀым нэхъыбэ")»
Къэрал уэрэд: «Marcha Real» (Макъ едэӀун (info))
Щыхалъхьар 1469 гъэм (езым и уния)
1515 гъэм (пэщтыхьей)
Нэхъышъхьэбзэхэр Эспаныбзэ [1]
Къалэ нэхъышъхьэр Мадрид
Къалэ нэхъ инхэр Мадрид, Барселона, Валенсиэ
ӀэнатӀэ хабзэр Конституциэ Пэщтыхьей
[Исбухьэным и Пщы|Пщы]]
Хасэм и Тхьэмадэ
Филипп VI
Мариано Рахой
ШӀыпӀэр
• Псори
• % псым пӀэуэ иубыдыр
50-нэ дунем
504 782 км²
1,04
Къэралым и джылэр
• ЗэралъытэмкӀэ (2018)
Ӏувагъыр

47 007 367 цӀыху
91,92 цӀыху/км²
ВКӀуП
  • КъыхэкӀыр (2008)
  • Зы цӀыхум къытехуэр

$1,622 трлн.[2]  (9-нэ)
$35 557[2]
Этнохоронимыр эспан, эспанхэр
Сомыр (Валутэр) Еуро (€) (EUR, кодыр 978) [3]
Интернет-доменхэр .es [4]
Телефон кодыр +34
Зэманыгъуэхэр +1, гъэмахуэм +2
  1. Араныбзэ, Баскыбзэ, Каталаныбзэ, Галисийбзэ — Куейхэм я бзэхэ
  2. 2.0 2.1 Международный валютный фонд (апрель 2008)
  3. 1999 нэгъунэ — Эспан песетат.
  4. Также .eu, Еуропэ зэгуэтым зэрхэтым щхьэ.

Исбухьэн е Испаниэ (исп-бз. España; ицӀэдыдэр псоуэ исп-бз. Reino de España — Исбухьэн Пэштыхьей) — къэрал Еуропэм ипшъэ-къуэхьапӀэм деж. Переней хы тӀыгуныкъуэм инэхъыбэр еубыд. Къэралым ицӀэр финикий бзэм къытокӀыр "и-шпаним" - "тхьакӀумэкӀыхьхэм яӀуфэ". Къалэ нэхъышъхьар Мадрид

Къэралгъунэр зэрыкӀуэр:

  1. Португалым Переней хы тӀыгуныкъуэм икъуэхьапӀэм;
  2. Британиэшхуэм и шӀыпӀу Гибрэлтарым Переней хы тӀыгуныкъуэм ипшъэм
  3. Мэроккэм Африкэм ишъхъэрэм ( аутэном къалу Сеутэрэ Мелилиэрэ )
  4. Фрэнджымрэ Андоррэмрэ ишъхъэрэмкӀэ

Исбухьэным къуэхьапӀэмрэ ипшъэ лъэныкъуэм Атлантикэ Ӏуфэм Ӏохьа, ишъхъэрэ къуэкӀыпӀэмрэ Хы Средиземнэм Ӏохьа.

Тхыдэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Иджырей цӀыхухэр Переней хы тӀыгуныкъэм щытӀысхьар 35 мин илъэскӀэ узэӀабэкӀыжьмэ. Абдэжьым куэду къыздагъуэтыр палеолитым иӀэщъагъэ бжыгъэ - нывэм тет тхыгъэхэр ( Алтэмир бгъуэнкӀагъымрэ пэмыкӀхэмрэ ). Баск лъэпӀкъыр япэдыду Еуропэм къыхьа джылэхэм къатекӀауэ гупшысыгъэ щыӀахэ Мылыр дунем текӀыжьа нэужы. 1200 илъэскӀэ ди эрэм ипэм Перенейм иӀуфэм финикийхэр къытӀысхьан кӀадзэ. БыдапӀэ Гадес яшъыр ( иджырей къалэ Кадис ). Финикийхэмрэ алыджхэмрэ ятхыдэ тхылъ Ӏэмэ къэна а шӀыпӀэм ис лъэпӀкхэм тепсэлъыхьу, иберкӀэ псори зэджу, културэшхуэ яӀу ауэ лъэпӀкъ цӀыкӀу зэбгырыкӀахэу, зыуэ зэрмыӀыгъу. 500 - 300 илъэсишъэхэм ди эрэм ипэм келтхэр къохьари иберхэм къахотӀысхьа, яужкӀэ зы лъэпӀкъ - келтибер мэхъухэ. 300 - 200 илъэсишъэхэм ди эрэм ипэм Ромэ къэралым Ибериэр еубыдын кӀедзэ, ар щыухыр Аугуст пщыр щыщэӀам.

  • 200 илъэсишъэм ди эрэм чыристэн диныр къохьа.
  • 500 илъэсишъэхэм ди эрэм Вестготхэр къохьа, яубыдри къэрал яшъыр.
  • 711-718 Исбухьэным ишӀыр зэрщыту хьарыпхэм яубыд. Омейяд лъэпӀкъыр Кордовэм къыдонэри къэралыр яӀыгъ. Чыристэн хэкухэр ( Кастилиэ, Арагон, Леон ), зэпамыуду зауэ ирагъэкӀуэкӀыт ( Реконкистэ ), хьарыпхэм яӀэнатӀэр зышъэщахыным шъхьакӀэ.
  • 1492 гъ. Арэгонымрэ Кастилиэмрэ зэроубыдри хьарып-маврхэм языбыдапӀэ къэнэжьа Гранадэр къаштэжь. А гъэ дыдэми Исбухьэным икхъухьхэр Хэку КӀэхэм ирегъажьэри шӀыпӀэ бжыгъэхэр еубыд...
  • 1516 - 1556 гъэхэи Исбухьэныр Ромэ Империэм иӀаташъхьу мэув, дунейм икъэрал нэхъ ин мэхъу, Католик чылисэм доӀапыкъу Реформациэ екӀуэкӀым пэщытыну.
  • 1588 гъ. Исбухьэным ей Кхъухьыдзэшхуэр хокӀуадэ.
  • 1607 гъ. Инджылызыр зауэм токӀэри инидерлэнд хэкухэр хокӀыр
  • 1609 гъ. Еуропэм иӀа ӀанатӀэр мэкӀуэд
  • 1812-1826 гъэхэм Латин Америкэм хэку иӀахэм янэхъыбэр хуит мэхъу, 1900 гъэхэм къэнэжьахэр АШЗ иэ Джэрмэным хохьахэ

Куейхэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Исбухьэным 50 хэку иӀа, 17 аутэном къэралхэм яхэту. Абы пэмыкӀыу къалитӀ аутэномну (ciudades autónomas) Африкэм иӀа - Сеутарэ Мелилиэрэ.

Къалэ нэхъ инхэмрэ джылу дэсхэмрэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Джылэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

ГъэхэмкӀэ джылу дэсым зэрзэрихъуэкӀар:

  • 1900 гъ. - 18, 6 милыуан;
  • 1932 гъ. - 24, 1 милыуан;
  • 1959 гъ. - 29, 9 милыуан;
  • 1977 гъ. - 36, 3 милыуан;
  • 1996 гъ. - 39, 6 милыуан;
  • 2004 гъ. - 40, 28 милыуан;
  • 2006 гъ. - 45, 13 милыуан;
  • 2008 гъ. - 46, 06 милыуан;
  • 2009 гъ. - 46, 66 милыуан.

Къалэм дэсхэр - 76 % мэхъу. Джылэм дэсу иӀувагъыр - 79,7 чел./км².

Къэралым иӀаташъхьэ бзэр - кэстилскэ; аутэном хэкухэм кэстилскэм хуэду пэмыкӀы бзэи щыӀа ( каталон-валенсий-балеар бзэхэр Каталоным, Валенсиэм, Балеар хы тӀыгухэм, баск бзэр Баск Къэралымрэ Наваррэмрэ, галисийр Галисиэм, араныр Каталоным )

95 % диным пылъ кэтолику. ПэмыкӀы къэралхэм ису Ипшъэ Ишъхъэрэ Америкэхэмрэ ( 1, 7 милыуан ) КъуэхьапӀэ Еуропэмрэ ( 1 милыуаным фӀэкӀыу ) 2,7 милыуан эспан сымэ дэсхэ.

ТехьэпӀэхэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]