Хъырцей

	Хъырцей; хъыр-бз. საქართველო
Хъырцейм и нып	Хъырцейм и дэмыгъэ
	Гоуидзэр: «ძალა ერთობაშია (Зэгуэтыным лъэшыгъэр зхэлъыр)»
	Къэрал уэрэд: «თავისუფლება» ( едэӀун (info))
Хуитыныгъэм и махуэ	1991 мэлыжьыхьэм и 9 (зхэкӀар РССЗ)
Нэхъышъхьэбзэхэр	хъырцыбзэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Тбилиси
Къалэ нэхъ инхэр	Кутаиси, Батуми, Рустави, Зугдиди, Гори, Поти
ӀэнатӀэ хабзэр	республикэ
Президент	Саломе́ Зурабишви́ли
ШӀыпӀэр; • Псори	118-нэ дунем; 69 700 км²
Къэралым и джылэр; • ЗэралъытэмкӀэ (2009); • Ӏувагъыр	; 4 385 400 цӀыху (114-нэ); 63 цӀыху/км²
ВКӀуП; • КъыхэкӀыр (2009); • Зы цӀыхум къытехуэр	; $10,7 млрд (ДВФ), 20,23 млрд (ЦРУ) (122-нэ); $4757 (ДВФ), 4400 (ЦРУ)
Сомыр (Валутэр)	лари
Интернет-доменхэр	.ge
Телефон кодыр	+995
Зэманыгъуэхэр	+4
	Хъырцей Уикисурэтылъэм
	↑ Конституциэм зэритымкӀэ къалэ Цхинвалымрэ Согъумымрэ Хъырцейм хэтхэ, ауэ Ипшъэ Осетиэмрэ Апхъазымрэ зи ӀэнатӀэ зкӀэтхэр ; ↑ И ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км² ;

Хъырцей (хъыр-бз. საქართველო) — Ипшъэ Къаукъазым хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — Тбилиси.

Хэкумэтхыр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Курджым и хэкумэтх

Хъырцейр Къаукъаз КӀыбэгъум хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: ишъхъэрэмкӀэ — Урысейм, Апхъазым, Ипшъэ Осетиэм (яужырей къэралитӀыр Хъырцейм езым и хэкухэу къелъытэ, Урысейм окупациэ ишъауэ), къуэкӀыпӀэмкӀэ — Азэрбиджаным, ипшъэмкӀэ — Ермэлеймрэ Тыркуеймрэ, къуэхьэпӀэмкӀэ хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏохьэ.

КъызэриӀохумкӀэ, къэралым и инагъыр — 69 700 км², Ӏохур зэртетымкӀэ, и ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км².

Хъырцейм и ипшъэ лъэныкъуэмкӀэ Къаукъазышхуэтхыр ирокӀуэ, ипшъэмкӀэ КъаукъазцӀыкӀуэтхыр. А тхитӀым я зэхуакум Колхи губгъуэр дэлъ.

Къэралым къышъхьэпэгъуэ шӀыкӀэлъ бжыгъэхэр иӀэ, абым пэмыкӀыу бэгъуауэ хуабэ псынэхэр, яшъхьэщыту курортхэр.

Хъырцейм и хьэйуар зэхэкӀыу щыт, субтропикхэм щыкӀедзэри курытыгъуэм носыр.

Тхыдэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Хъырцейм и тхыдэ

Япэрей къэралу Хъырцейм и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэтар Чолхидэ пэштыхьей, VI ди лъэхъэнэм и пэм зэфӀэувар. IV ди лъэхъэнэм и пэм Хъырцейм и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм Картли пэштыхьей къыхокӀ.

IV лъэхъэнэм и кухэм Картлим и къэралыгъуэ дину хъур заухэ чыристэныгъэ.

VII лъэхъэнэм Хъырцейр Хьэрып Халифэтым еубыд, Къаукъаз кӀыбагъум мыслъымэн диныр хэхьэн кӀедзэ.

Зэманыгъэ нэхъ лъэшу къэлъытэгъуэ зыратыр XI—XII лъэхъэнэхэра — Даут IV-мрэ Тамарэ гуащэмрэ я ӀэнатӀэгъуэм къэралыр щыкӀэтам. Абым щыгъуэ Хъырцейр Къаукъаз кӀыбагъум и къэрал нэхъ лъэш мэхъур, хабзэмрэ экономикэмрэкӀэ зыкъиӀэтауэ.

XIII—XIV лъэхъэнэхэм Хъырцейм Монголыдзэр тоуэр, яужым Темырлэн и зекӀуэ зытӀущым, и къэрур къэралым кӀуэдын кӀедзэ, хэку бжыгъу хэхохур.

XVII—XVIII лъэхъэнэхэм Хъырцейр Уэсмэнеймрэ Къажэрымрэ я зэпэубыдыгъуэ мэхъур. 1783 Урысеймрэ Хъырцеймрэ Джэрджэ тхылъ кӀатхэ, абы щыкӀэдзауэ Картли Кахетиэр Урысейм и протекторатым кӀэт.

1801 гъэм Картли Кахетиэр Урысей империэм хохьэ. XIX лъэхъэнэм Курджейм и хэку хъуари Урысейм зыхеубыдэ, абыхэм щымыхъукӀэ Къаукъаз кӀыбагъум хэт къэралу хъуари.

1918 гъэм Демократ Республикэ Хъырцей траӀуэ къэралым, 1921 гъэм РУСФС-м хохьэ.

1922 щыкӀэдзауэ 1936 гъэм нэс Хъырцейр Республикэ Къаукъаз-КӀыбагъу СФС-м хэт, 1936 гъэм щыкӀэдзауэ 1991 нэс Хъырцейр РССЗ-м хэт.

1991 гъэм Хъырцейр къэрал хуит мэхъур. 1991—1993 гъэхэм Хъырцейм и ӀэнатӀашъхьэм Апхъазымрэ Ипшъэ Осетиэмрэ кӀокӀхэр, де-факту къэрал хуит хъуху, ауэ дунем къамлъытаху.

2008 гъэм, ШышъхьэӀу зауэм яуж, Урысеймрэ, яужкӀэ пэмыкӀ къэралхэми Апхъазымрэ Ипшъэ Осетиэмрэ я хуитыныгъэр къалъыта.

Джылэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Хъырцейм и джылэр

Хъырцейм и джылэр 2002 гъэмкӀэ зэрыхъутэр 4 369 579 цӀыху. Лъэпкъ дэсхэр: хъырцэхэр (83,7 %), азэрбиджанхэр (6,5 %), ермэлы (5,7 %), урысхэр (1,5 %), осетинхэр (0,9 %), пэмыкӀхэр (1,7 %).

АдминистрациэмкӀэ гуэчыгъуэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Хъырцейм администрациэкӀэ и гуэшыгъуэр

Хъырцей — къэрал унитару щыт. АдминистрациэмкӀэ хэку 10, автоном республикэ 2 — Апхъазрэ Аджариэмрэ.

Азгъей Автоном Республикэ Ипшъэ Осетиэмрэ Хъырцейм и ӀэнатӀэм кӀэтхэкъым, къэлъытэгъу Хъырцейм зэришъымкӀэ (АШЗ-м и президентым и администрациэм, Еуропэм и комиссиэми) Урысейм окупациэ ишъауэ.

№	Хэкухэр	Къалэ нэхъышъхьэхэр
1	Азгъей Аутоном Республикэ¹	Согъум
2	Самегрело — Земо-Сванети	Зугдиди
3	Гуриэ	Озургети
4	Аутоном Республикэ Аджариэ	Батуми
5	Рача-Лечхуми — Квемо-Сванети²	Амбролаури
6	Имеретиэ²	Кутаиси
7	Самцхе-Джавахетиэ	Ахалцихе
8	Шида-Картли²	Гори
9	Мцхета-Мтианети²	Мцхета
10	Квемо-Картли	Рустави
11	Кахетиэ	Телави
12	Тбилиси	Тбилиси
Гулъытыгъуэ: 1 — и ӀэнатӀэм кӀэткъым зэр хэку, 2 — лъэныкъуэ гуэрэхэр и ӀэнатӀэм еубыдыр.

Хъырцей
Файл:Tbilisi-Sameba-Kathedrale-16-2019-gje.jpg

ТехьэпӀэхэр

	Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй.

[1] Конституциэм зэритымкӀэ къалэ Цхинвалымрэ Согъумымрэ Хъырцейм хэтхэ, ауэ Ипшъэ Осетиэмрэ Апхъазымрэ зи ӀэнатӀэ зкӀэтхэр

[2] И ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км²

[1]

[2]

е·т·г Къаукъаз
Урысей Федерациэм и хэкухэр	Адыгей • Дагъыстэн • Ингушей • Ишъхъэрэ Осетиэ • Краснодар край • Къэбэрдей-Балъкъэр • Къэрэшей-Шэрджэс • Мычгышей • Ставропол край
Къэралхэр	Азэрбиджан (Нахичеван) • Ермэлы • Хъырцей (Аджариэ • Автоном Республикэ Азгъей)
Дунейпсом къамылъыта къэралхэр	Азгъей • Ипшъэ Осетиэ • Къушъхьа-Карабах Республикэ