Урысыху

	Урысыху Республикэ; урысыху-бз. Рэспубліка Беларусь; урбз. Республика Беларусь
Урысыхум и нып	Урысыхум и дэмыгъэ
	Къэрал уэрэд: «Мы, беларусы» ( едэӀун (info))
Хуитыныгъэм и махуэ	1991 дыгъэгъазэм и 25 (зхэкӀар РССЗ)
Нэхъышъхьэбзэхэр	урысыхубзэрэ урысыбзэрэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Минск
Къалэ нэхъ инхэр	Минск, Гомел
ӀэнатӀэ хабзэр	Президентым и республикэ
Президент	Александр Лукашенко
ШӀыпӀэр; • Псори; • % псым пӀэуэ иубыдыр	84-нэ дунем; 207 560 км²; куэдкъым
Къэралым и джылэр; • ЗэралъытэмкӀэ (2010); • Ӏувагъыр	; 9,469,900 цӀыху ; 45,7 цӀыху/км²
ВКӀуП; • КъыхэкӀыр (2010); • Зы цӀыхум къытехуэр	; $124,510 млрд (60-нэ); $13 134
Сомыр (Валутэр)	Урысыху рубл
Интернет-доменхэр	.by
Телефон кодыр	+375
Зэманыгъуэхэр	+3

Урысыху, Урысыху Республикэ (урысыху-бз. Беларусь, Рэспубліка Беларусь, урбз. Белоруссия, Республика Беларусь) — кърал КъуэкӀыпӀэ Еуропэм. 1991 гъэм нэгъунэ Совет Социал Республикэ Урысыху щыта. Къэралым ицӀэр къызхэкӀыр пэсырей урысыбзэм "белая" (хужь) иэ (хуит) тэтэрхэмрэ монголхэмрэ шъхьакӀэ шхуиӀу иэ я фашэм шъхьакӀэ, хуыжьу зэрахьат абы "Русь" пышъэжьауэ.

Абы пэмыкӀыу Урысыхум икъэралым (псоуэ иэ янукъуэ гуэрэхэр) хэт хэкухэр: Литуа, УрыскъуафӀцӀэ, Полесиэ, Берестей шӀыпӀэ, Витебск шӀыпӀэ, Полоцк шӀыпӀэ, Смолен шӀыпӀэ.

Икъэралгъунэр къуэкӀыпӀэмрэ ишъхъэрэмкӀэрэ Урысейм иде ирокӀуэ, Латвиэмрэ Литуамрэ ишъхъэрэмрэ ишъхъэрэ-къуэхьапӀэмкӀэрэ. Полшэм - къэхьапӀэмкӀэрэ, Украинэм - ипшъэмкӀэ.

Тхыдэ

VIII - IX илъэсишъэхэм Ӏашъэныгъэхэр зэфӀэувэн щыкӀидзэм лъэпӀкъхэмрэ хэкухэмрэ зэпылъын кӀадзэ, къалэхэр яшъын кӀадзэ.

Нэхъ пэсырей дыдэхэм ящыщхэр Полоцк (япэдыду тхылъ-тхыдэм игугъ щашъыр 862 гъэм), Витебск (къалэ щыхъуар 947 гъэм) Туров (япэдыду тхылъ-тхыдэм игугъ щашъыр 980 гъэм).

XIII илъэсишъэхэм литоу пщы Миндовг иӀанатӀэмкӀэ литой шӀыпӀэхэмрэ къуэкӀыпӀэ слауан шӀыпӀэхэмрэ зэхегъыхьа а зэманм Еуропэм нэхъ къэрал ин ешъыр - Пщышхуэ Къэрал Литоу.

1569 гъэм Пщышхуэ Къэрал Литоумрэм Полшэ къэрэлымрэ зэхохьари Посполит къэрал яшъыр.

XVIII илъэсишъэхэм Посполит къэралыр щэуэ зэгуохур (1772, 1793, 1795), иджырей Урысыху шӀыпӀэр Урысейм хокӀуэ.

1990 гъэм Урысыхур къэрал хит мэхъур.

Хэкухэр

Урысыхур 6 хэкукӀэ гуэча:

Брест хэку
Витебск хэку
Гомел хэку
Гроднэ хэку
Могилов хэку
Минск хэку

Къалэхэр

Калэ нэхъ инхэмрэ джылу дэсымрэ:

Минск - 1 841
Гомел - 498 700
Могилов - 320 000
Витебск - 356 000
Гродно - 338 200
Брест - 318 000

Джылэр

Урысыхум 2009 гъэмкӀэ джылъэ бжыгъэмкӀэ ирагъэкӀуэкӀам къэралым 9 489 000 джылу дэс ЛъэпӀкъхэм ящыщу, нэхъыбу дэсхэр:

Урысыху - 8 158 900 (81 %)
Урыс - 1 141 700 (11 %)
Полак - 395 700 (4 %)
Укрэинэ - 237 000 (2,5 %)
Джурт - 27 800 (0,3 %)
Ермэлы - 10 200

	Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй.

е·т·г Еуропэм и къэралхэр
Къэралхэр	Aзыгъэй • Азэрбиджан^¹ • Албаниэ • Алыджей • Андоррэ • Аустрэ • Белгиэ • Балгариэ • Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ • Британиэшхуэ • Ватикан • Даниэ • Джэрмэней • Ермэлы^¹ • Ирлэнд • Ислэнд • Къазахъстэн^² • БгыфӀыцӀей • Латвиэ • Лэхьый • Литоу • Лихтэнштейн • Луксембург • Македониэ • Малтэ • Мэжарей • Молдавиэ • Монако • ЩӀылъабжьэхэр • Норуегиэ • Португал • Италэ • Румыниэ • Сан-Марино • Сербиэ • Слоуакэ • Слоуэнэ • Тырку^² • Урысей^² • Урысыху • Финлэнд • Фрэнджей • Хоруатиэ • Хъырцей^¹ • Хуэхуэлей • Чехиэ • Шуэц • Шуэцарэ • Исбухьэн • Эстониэ • Шотлэнд • Уэлс
ЧӀыпӀэм шъхьэфимыт	Аландхэм хы тӀыгухэр • Гернси • Гибралтар • Джерси • Мэн хы тӀыгухэр • Фарерхэм хы тӀыгухэр • Шпицберген • Ян-Майен
Дунейпсом къамылъыта къэрал	Косово • Приднестровиэ
¹ Ныкъуэу е лъэныкъуэкӀэ Еуропэм хэт къэралхэр. ² Азиэм.