Еуропэ
Еуропэ — дуней лъэныкъуихым изы. Азиэм дэкӀыгъу Еуразиэ континентым хэт, зэхэту 10 милыуан км² хуэдиз мэхъу. ЦӀыху исыр 733 милыуану.
ЦӀэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Алыдж мифологием хэта бзылъхугъэ Еуропэм ицӀэкӀэ траӀуа, финикийхэм ягуащу щытауэ, ар Зевсым идыгъуауэ Критым ехьыр.
Езы цӀэр къызхэкӀар фрэндж лингвист Шэртеным къыхуэшъакъым (адре лингвист бжыгъэхэми хуэду).
ШӀыпӀэгъунэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Пэсырей алыджхэм япэм Еуропэр зыми хэмыту икӀи нэмысу, Азиэми, Африкэми ялъытэт. Яужым Еуропэр шӀышхуэ иджыпсту Еуразиэ зицӀэм итэкъыр цӀыкӀу зэрщытыр къыщашъэм ишӀыпӀэгъунэр къуэкӀыпӀэм ТэнкӀэ ирагъакӀу кӀадза.
XV илъэсишъэхэм, Эспаниэм мыслъымэну хъуар щырахум, византийхэр - Азиэм тыркухэм. Еуропэр зэман гуэрэкӀэ дунейпсом Чыристэну изакъуэ къынат. Ауэ иджыпсту, дунейм Чыристэну нэхъыбэ ис Еуропэм исым нэхърэ. XIX илъэсишъэхэм дунейпсом ипромышленностыр Еуропэм щыӀа.
В. Татищевым 1720 гъэм Еуропэм икъуэкӀыпӀэ шӀыпӀэгъунэр Уралым нэс ягъэкӀуэтэну мэлъаӀуэ. Хом-хомурэ шӀыпӀэгъунэ кӀэр апхуэду ялъытэн кӀадзэ, япэкӀэ Урысем яужкӀэ дунейпсом.
Тхыдэ
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]КуэдрэкӀэ цӀыхухэр имысу, имытӀысхьу Еуропэм щыта. Курджым ипшъэ-къуэкӀыпӀэм къагъуэта 1,8 милыуанкӀэ узэӀабэкӀыжьмэ цӀыху исауэ, якъумшъэ, ахэр мрэ ящыщхэ, яужкӀэ а "лъэпӀкъхэр" зэр Азиэм и ипшъэмкӀэ зэбгырыкӀахэ.
ЦӀыхур тэнэ къыкӀыу Еуропэм къэкӀуами къашъэфкъым тынчу. Яшъэ къуэдер Еуропэм цӀыхур "къэхъуакъым", "зэфӀэувакъым". Индиэм япэрехэр къикӀа хуэдууи мэгугъэхэ ауэ гипотезэ нэхъ зтетхэр Африкэм къыкӀауэ.
Еуропэм дэтӀысхьапахэр гейделберг-цӀыхумрэ абы къытекӀа ( ягугъу ) неандерталымрэ, абы пэмыкӀыу етӀуанэр еуропэ дунем хуэгъэсэбэпауэ щытт.
Япэдыдэу Еуропэм иджырей цӀыхур (Homo sapiens sapiens) щихьар зэргугъэхэмкӀэ 35 иэ 28 илъэс минкӀэ узэӀэбэкӀыжьмэ, ар неандырталым икӀуэдыкӀэуи ящохъу.
Еуропэм икъэралхэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]
| Ныпыр | Хэкур | Къалащхьэр |
|---|---|---|
| Еуропэм и къухьэпӀэр | ||
|
Аустрэ | Виэна |
|
Андоррэ | Андоррэ-ла-Велиэ |
.svg){kind=small}
|
Белгэ | Бруксел |
.svg){kind=small}
|
Британэшхуэ | Лондон |
|
Джэрмэн | Берлин |
|
Ирлэнд | Дублин |
|
Лихтэнштейн | Вадуц |
|
Луксембург | Луксембург |
|
Монако | Монако |
|
ЩӀылъабжьэхэр | Амстердам |
|
Фрэндж | Парис |
.svg){kind=small}
|
Шуэцарэ | Берн |
| Еуропэм и ищхъэрэр | ||
|
Даниэ | Копенхьаг |
|
Ислэнд | Рейкьявик |
|
Норуегиэ | Осло |
|
Финлэнд | Хьелсинки |
|
Шуэц | Стокхьолм |
| Еуропэм и къуэкӀыпӀэр | ||
|
Азгъей | Согъум |
|
Балгариэ | Софиэ |
|
Межарей | Будапештэ |
|
Латвиэ | Рига |
|
Литоу | Вилнус |
|
Молдавиэ | Кишинэу |
|
Лэхьый | Варшава |
|
Румыниэ | Букурешт |
|
Слоуакэ | Братислава |
|
Хуэхуэлей | Киеу |
|
Урысыху | Минск |
|
Чехиэ | Прага |
|
Эстониэ | Таллинн |
| Еуропэм и ипшъэр | ||
|
Албаниэ | Тирана |
|
Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ | Сараево |
.svg)
|
Ватикан | Ватикан |
|
Алыдж | Атынхэ |
|
Исбухьэн | Мадрид |
|
Италэ | Рома |
|
Македониэ | Скопье |
|
Малтэ | Валетта |
|
Португалэ | Лисбон |
|
Сан-Марино | Сан-Марино |
|
Сербиэ | Белград |
|
Слоуэнэ | Лублана |
|
Хоруатиэ | Загреб |
|
КъушъхьафӀыцӀэ | Цетине |