Португалэ

	Португалэ Республикэ; порт-бз. República Portuguesa
Португалым и нып	Португалым и дэмыгъэ
	Къэрал уэрэд: «A Portuguesa» ( едэӀун (info))
Хуитыныгъэм и махуэ	5 джэпуэгъуэ 1143 (зхэкӀар Леон пэштыхьей)
Нэхъышъхьэбзэхэр	португалэбзэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Лиссабон
Къалэ нэхъ инхэр	Лисбон, Порту
ӀэнатӀэ хабзэр	Парламент республикэ
Президент; Премиер министр	Анибал Каваку Силва; Жозе Сократеш
ШӀыпӀэр; • Псори; • % псым пӀэуэ иубыдыр	109-нэ дунем; 92 391 км²; 0,5
Къэралым и джылэр; • ЗэралъытэмкӀэ (2009); • Ӏувагъыр	; 10 707 924 цӀыху (77-нэ); 114 цӀыху/км²
ВКӀуП; • КъыхэкӀыр (2008); • Зы цӀыхум къытехуэр	; $236,049 (46-нэ); $22 232
Этнохоронимыр	португалхэ, португ
Сомыр (Валутэр)	Еуро
Интернет-доменхэр	.pt
Зэманыгъуэхэр	0
	Португалэ Республикэ Уикисурэтылъэм

Португалэ Республикэ (порт-бз. Republica Portuguesa) — къуэхьэпӀэ Еуропэм хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр Лиссабон.

Хэкумэтхыр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалэм и хэкумэтхыр

Португалэр Пиреней хы тӀыгуныкъуэм хэт, Еуропэм и къуэхьэпӀэдыдэ къэралу щыту. ШӀымкӀэ и гъунапкъэр Эспаниэ къуэдемкӀэ ирокӀуэ (ишъхъэрэмрэ куэкӀыпӀэ лъэныкъуэхэмкӀэ). Португалым Азор хы тӀыгухэмрэ Мадейрэ хы тӀыгумрэ хохьэхэ.

Къэралым и инагъыр псори зэхэту 92 391 км2 (109-рей дунем).

ШӀыпӀэр - хы Ӏуфэм дей губгъу щыт (Португал губгъуэ), ишъхъэрэ лъэныкъуэм - къушъхьу (тхы Сиерра де Эстрелла).

Псы нэхъ инхэр - Тежу (Тахо), Дуэро, Гуардианэ джоуэ. Къэралыр ипшъэмрэ, къуэхьэпӀэ лъэныкъуэмрэ Атлантик океаным и Ӏуфэм Ӏохьэ.

Португалэм и хьэйуар хыкурытейуэ щыт.

Тхыдэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалым и тхыдэ

Япэрей колонисту Иберий хы тӀыгуныкъуэм щытахэр финикийхэра. 237 гъэм, ди лъэхъэнэм щыкӀэдзауэ Иберий хы тӀыгуныкъуэр Карфаген хэкум хэт мэхъур, ауэ, яужым Карфагеныр щыхэкӀуадэм, Урымым хокӀуэ. Урым зэманыгъуэм щыгъуэ Португалымрэ Эспаниэмрэ я ипшъэ лъэныкъуэхэр куей Лузитаниэм хэхьэхэт.

Урым империэр хэкӀуэда яуж Иберий хы тӀыгуныкъуэр джэрмэн лъэпкъхэм я ӀэнатӀэм кӀохьэ, яужым абым пэштыхь бжыгъэ яшъу.

711-716 гъэхэм Ибериэр Хьэрып хэлифэтым еубыд. Яужым, Ибериэм и хуитыныгъэм шъхьэкӀэ екӀуэкӀа зауэм Реконкиста траӀуа.

868 гъэм Португалиэ графствэ къыхокӀыр, Леон пэштыхьейм и ӀэнатӀэм кӀэту. 1143 гъэм Португалиэр шъхьэхуит пэштыхьей мэхъур.

XV лъэхъэнэм Португалыр шӀыпӀэ здыхэтым къышъхьэпэгъуэ къыхихурэ и колониэ империэр хегъахъуэ Америкэм (Бразил). Хэкумэтхым къышъхьэпэгъуэ бжыгъи къашъэр (Индиэм нэс хыгъогу къагъуэтыр) ахэр къэзышъахэр Португалым щыщ хызекӀуэхэра.

1580 гъэм Португалым лъэпкъ униэ кӀетхэ Эспаниэм, и ӀэнатӀашъхьэм кӀэт куей хъуа абым яуж. Хуитыныгъэр щигъуэтыжыр 1640 гъэм.

XIX лъэхъэнэм и пэм Иберийр зауэм хэт наполеоныдзэмрэ антинаполеоныдзэмрэ я зэпэщытыным. Абым пэмыкӀыу а лъэхъэнэм револуциэ бжыгъи щокӀуэкыр, Португалым и ӀэнатӀэм Бразилыр кӀокӀыр.

1910 гъэм револуциэм лъэхъэнэ бжыгъэкӀэ тета пэштыхьейр трахур. 1926 гъэм Португалым Салазар и диктатурэ ӀэнатӀашъхьэр тохьэ (1974 гъэм нэс).

1974 гъэм лъыгъажэ хэмыту револуциэ йокӀуэкӀ, диктатурэр трагъэкӀ, португал колониэхэр Африкэмрэ Азиэмрэ хуит мэхъухэр.

1986 гъэм щыкӀэдзауэ Португалыр Еуропэ зэгуэтым хохьэ.

Джылэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалым и джылэр

2009 гъэмкӀэ къэлъытэгъуэ щыӀамкӀэ Португалым и джылэбжыгъэр зэрыхъутэр 10 707 924 цӀыху. ЛъэпкъкӀэ 99% - португалхэ.

АдминистрациэмкӀэ гуэчыгъуэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалым администрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр

Португалыр унитар къэралу щыт, администрациэкӀэ 18 хэкукӀэ гуэчу, езы хэкухэр муниципал куей 308-кӀэ зэхэкӀыжьху. Азор хы тӀыгухэмрэ Мадейрэ хы тӀыгумрэ аутоном статус яэ.

Хэкухэр
	Хэкур	Инагъыр	Джылу		Хэкур	Инагъыр	Джылэр
1	Лисбон	2,761 км?	2,124,426	10	Гуарда	5,518 км?	173,831
2	Леириэ	3,517 км?	477,967	11	Коимбра	3,947 км?	436,056
3	Сантарем	6,747 км?	445,599	12	Авейро	2,808 км?	752,867
4	Сетубал	5,064 км?	815,858	13	Висеу	5,007 км?	394,844
5	Бежа	10,225 км?	154,325	14	Браганза	6,608 км?	148,808
6	Фаро	4,960 км?	458,734	15	Вила Реал	4,328 км?	218,935
7	Эвора	7,393 км?	170,535	16	Порто	2,395 км?	1,867,986
8	Порталегре	6,065 км?	119,543	17	Брага	2,673 км?	879,918
9	Кастело Бранко	6,675 км?	208,069	18	Вианда до Кастело	2,255 км?	252,011

Экономикэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалым и экономикэр

Португалыр индустриэ-аграр къэралу щыт. Япэрей лэжьыгъэхэр - шэкӀ, идэ, пхъэ, тхылъымпэ, бдзэжьей, санэшъ. Туризмыми пӀэшхуэ еӀыгъ къэралым и экономикэм.

Ахъчэ зекӀуэр - еуро (2002 гъэм щыкӀэдзауэ), абым ипэ къэралым хэта ахъчэр португал эскудо.

Номинал ВКӀуП-ыр 2006 гъэм зэрыхъуар $229 881 млрд (зы цӀыхум - $22 677).

Дзэр

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Португалым и дзэр

Португалым и дзэм хэтым я бжыгъэр зэрыхъур 67 мин хуэдиз. Дзэр зэрзэхэкыр: Армиэ, Навигациэ (Португалым и хыдзэ, Хы дзэзэшэри хэту), Уэгузауэдзэ (Португалым и Уэгузауэдзэ - FAP), Республикэм и Лъэпкъ Гуардиэ (GNR).

Сурэтылъэ

Азор хы тӀыгухэр
Лисбон

	Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй.

е·т·г Еуропэм и къэралхэр
Къэралхэр	Aзыгъэй • Азэрбиджан^¹ • Албаниэ • Алыджей • Андоррэ • Аустрэ • Белгиэ • Балгариэ • Боснэрэ Хьэрцеговинэрэ • Британиэшхуэ • Ватикан • Даниэ • Джэрмэней • Ермэлы^¹ • Ирлэнд • Ислэнд • Къазахъстэн^² • БгыфӀыцӀей • Латвиэ • Лэхьый • Литоу • Лихтэнштейн • Луксембург • Македониэ • Малтэ • Мэжарей • Молдавиэ • Монако • ЩӀылъабжьэхэр • Норуегиэ • Португал • Италэ • Румыниэ • Сан-Марино • Сербиэ • Слоуакэ • Слоуэнэ • Тырку^² • Урысей^² • Урысыху • Финлэнд • Фрэнджей • Хоруатиэ • Хъырцей^¹ • Хуэхуэлей • Чехиэ • Шуэц • Шуэцарэ • Исбухьэн • Эстониэ • Шотлэнд • Уэлс
ЧӀыпӀэм шъхьэфимыт	Аландхэм хы тӀыгухэр • Гернси • Гибралтар • Джерси • Мэн хы тӀыгухэр • Фарерхэм хы тӀыгухэр • Шпицберген • Ян-Майен
Дунейпсом къамылъыта къэрал	Косово • Приднестровиэ
¹ Ныкъуэу е лъэныкъуэкӀэ Еуропэм хэт къэралхэр. ² Азиэм.