Италэ

Урым Республикэ Repubblica Italiana
Урымым и нып Урымым и дэмыгъэ 43, 12
Къэрал уэрэд: «Fratelli d’Italia» ( едэӀун (info))
Щыхалъхьар	1946 мэкъуауэгъуэм и 2
Нэхъышъхьэбзэхэр	урымыбзэ
Къалэ нэхъышъхьэр	Рим
Къалэ нэхъ инхэр	Рим, Милан, Неапол, Турин
ӀэнатӀэ хабзэр	Парламентым и республикэ
Президент Премьер-министр	Джорджио Наполитано Марио Монти
ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр	69-нэ дунем 301 230 км² 2,4
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2009) • Ӏувагъыр	60 231 214 цӀыху (22-нэ) 199,8 цӀыху/км²
ВКӀуП   • КъыхэкӀыр (2008)   • Зы цӀыхум къытехуэр	$2,330 трлн.  (10-нэ) $39 565
Сомыр (Валутэр)	Еуро
Интернет-доменхэр	.it; .eu
Телефон кодыр	+39
Зэманыгъуэхэр	+1

Урым (урым.-бз. Italia, урбз. Италия)

Ицlэдыдэр псоуэ — Урым Республикэ (Repubblica Italiana) — къэрал, Еуропэм, ЩӀызыхуаку хы щlыпlэм икум. Къэралым лъэпlкъ "италикэ" ицlэкlэ траlуа.Икъэралгъунэр ишъхъэрэ-къухьапlэмкlэ Фрэнджым иде ирокlуэ (икlыхьагъыр - 488 км.), Шыуецарэм (740 км.), Аустрэм (430 км.) - ишъхъэрэм, итlанэ Слэуенэм - ишъхъэрэ-къуэкlыпlэмкlэ (232 км). Икlуэцlми къэралгъунэ иlэ Вэтиканымрэ (3,2 км) Сан-Мэринэмрэ (39 км.)Къалэ lаташъхьар - Рим.

Апеннин хы тlыгуныкъуэр еубыд, Падан губгъуэр, Алп lуашъхьахэм я ипшъэ лъэныкъуэр, хы тlыгуу Сицилэ, Сэрдиниэ цlыкlуи бжыгъэ.Урымыр Шенгеным хэт къэралхэм ягъусэ.

Нып

Япэдыду урым ииджырей ныпыр 1797 гъэм Эмилием яшъа, Джузеппе Компаньони республику триlуауэ, ныпри абы еу. Наполеоным изэманми ныпыр Франдж револуциэм еуэ ялъытэт.

Уенэ Конгрессымрэ Рестоврациэмрэ яуж ныпыр къагъэна, хуитыныгъэм ицlэкlэ тlанэ яlатат ныпыр револуциэхэм 1831, 1848 гъэхэм

12-стэтьям Урымы Конституцэм ит " Урымым иныпыр - удзыфэрэ, хужьрэ, плъыжьрэ зэхуэдизу къэху тету"

Къэрал дэмыгъэ

Урымым икъэрал дэмыгъэр щашъар 1948 гъэм, Урым Президент Энрико Дэ Никола иунафэкlэ. Дэмыгъэм итхыгъэр зышъар Паоло Паскетто, 1946 1947 гъэм конкурс ирагъэкlуэкlахэм 500 нэрыбгэ здыхэтам къыхьауэ.

Дэмыгъэм тетыр Вагъуэ хужь, тхууэ игъунэхэр зэхэкlыу ( Рисорджименто иныпым къыхэхауэ ар ), пхъэмыф къудамэхэр, тхьампэхэр ятету ихъуреягъкlэ къэкlуэкlыу ( урым лъэпкъым илlыгъэмрэ иlадэбымрэ къыригъэкlыу абы ).

Ихэкухэр

Урым хэкухэр

Къалэ lаташъхьар - Рим. Езы къэралыр 20 хэкукlэ гуэча - Валле д'Аоста, Ломбардия, Трентино-Алто Адидже, Фриули-Венеция Джулия, П'емонт, Лигурия, Венето, Тоскана, Умбрия, Эмилия-Роман'я, Марке, Абруццо, Лацио, Молизе, Базиликата, Кампания, Калабрия, Апул'я, Сардиния, Сицилия. ( Сицилиям, Сардиниям, Трентино-Алто-Адидже, Валле-д’Аоста и Фриули-Венеция Джулия адре хэкухэм нэхърэ lанатlэ нэхъыбэ яlа )

Пэсырей Урым

V-III илъэсишъэхэм, ди эрэм ипэкlэ Урым шlынэлъэр Рим къэралым икум ита, Рим къалэр инэхъышъхьу.

XIV-XVI илъэсишъэхэм

А зэманым урымым къалэ-къэрал республику куэд хэтт. Урымым и северымрэ икумрэ XIV-XVI илъэсишъэхэм апхуэду Венеция хэта - дожи жхуаlахэр нэхъышъхьу хаху. Генуем, Флоренцием, Луккэм иджыри зыпэмыкlы къалэхэм уэркъ лъэпlкъхэм яlыгъу зэфlэувахэ. А зэманым икlэм Урымымрэ Джэрманымрэ Еуропэм зэбгырыдзауэ, зэрмыlыгъу къэнахэтэр.

XX илъэсишъэм

1920 гъэм Урымым иlанатlэм фэшистхэр lуохьа, диктэтурэ яшъыр Бенито Муссолини ( 1922-1936 ) ящъхьащыту. 1929 Латеранскэ тхылъымкlэ Урымым Ватиканыр хуит къэрал ешъыр. Урымым Эфиопыр еубыд ( 1935-1936 ), Албаныр ( 1939 ). Фэшист Джэрманымрэ Японымрэ яхохьа. Урымыр 1940 Етlуанэрей дуней зауэм хохьа. 1945 инджылызымрэ америкэмрэ ядзэр урымым иджылэри хэту фэшистхэр трагъэкlыр

1946 гъэм Урымыр парламентскэ республикэ мэхъу.

Джылэр

Урымым 60 милыуаным фlокlыр цlыху дэсыр. Еуропэм Урымыр 4-э цlыху къэралым дэсымкlэ, дунем 23-э. Нэхъ lуву цlыхухэр здыдэсыр Урымым исевер.

Къалэ нэхъ инхэм джылу дэсыр

1. Рим - 2, 724, 347
2. Милан - 1, 295, 705
3. Неапол - 963, 661
4. Турин - 908, 825

Бзэр

Къэрал псом ябзэр - урымыбзэ, романскэ группэ бзэхэм яхэт. Урымыбзэм псэлъэкlэ бжыгъэ иlа, ахэр хэку къэс ягуэч - северым яхэр, кэралыкум яхэр, югым яхэр. Джэрманыбзэр Болцанэмрэ Тироле хэкухэм урымыбзэм хуэду ялъытэ, Аостэм франджыбзэр

Диныр

Рим-Католик чилисэм пылъу Урымым 57 милыуан дэс, ар 96% Урымым дэсым