Ингушей

Республикэ Мышкъыш ингуш-бз. ГӀалгӀай Мохк урбз. Республика Ингушетия
Ингушейм и нып Ингушейм и дэмыгъэ
Къэрал уэрэд: «Гимн Ингушетии»
Къалэнэхъышъхьэ	Магас
И инагъыр - Псори - % псым иубыдыр	81-нэ 3 513 км² ?
Джылэр - Псори - Джылэм и Ӏувагъыр	72-нэ 516 693 цӀыху (2010) 140 цӀыху/км²
ВРП - Зэхэту, иджырей уасэхэмкӀэ - ЦӀыхум техуэр	82-нэ 19,2 млрд. руб. (2008) 38,1 мин руб.
Федерал куейхэр	Ишъхъэрэ-Къаукъаз
Эконом куейхэр	Ишъхъэрэ-Къаукъаз
Нэхъышъхьэбзэр	мышкъышыбзэ, урысыбзэ
Президент	Юнус-бек Евкуров
Хасэм и тхьэмадэр	Алексей Воробьёв
Лъэпкъ зэхуэсым и тхьэмадэр	Махмуд Сакалов
УФ-м и къэралым и кодыр	06
Зэманыгъуэр	MSK (UTC+3)
Мышкъыш Уикисурэтылъэм

Ингушей, Мышкъыш (Гъэлгъай) Республикэ (ингуш-бз. ГӀалгӀай Мохк, урбз. Республика Ингушетия) — Урысей Федерациэм хэт республикэ. Къалэнэхъышъхьэр Магас.

Хэкумэтхыр

Ингушейм и шыпэтхыпхэр

Мышхэныр Ишъхъэрэ Къаукъазым хэт. И гъунапкъэхэр здыухьэр: къуэхьэпӀэм — Ишъхъэрэ Осетиэм, къуэкӀыпӀэм — Мычгышейм, ипшъэм — Курджейм.

ШӀыпӀэр ипшъэмкӀэ къушъхьу щыт, ишъхъэрэмкӀэ губгъу. Къэралым и инагъым тэрэзу хэшъыкӀыгъэ иэкъым Мычгышейм шӀыпӀэкэ пэубыдыгъэ зэриӀэм шъхьэкӀэ, абым шъхьэкӀэ зэратхыр 3 400 щыкӀэдзауэ 3 600 нэгъунэ км2.

Хьэйуар — континент къушъхьэу щыт. Курыт температурэр шӀычылэм — 3 щыкӀэдзауэ 10 нэс °C, мэкъуауэгъуэм — 21-23 °C. Уэуэ къехыр 1200 мм нос илъэсым.

Псы нэхъ инхэр: Тэрч, Сунжа, Асса.

Тхыдэр

I мин илъэсыгъуэм ди лъэхъэнэм ипэм Ингушейм и шӀыпӀэм Къобан лъэпкъыгъуэр исауэ щыта. Абы щыгъуэми япэрей къэӀуэтэгъуэ къыхокӀыр вайнахлъэпкъыжьхэм ятепсэлъыхьу.

Лъэхъэнэ курытхэм дзурдзук лъэпкъ зэгуэтхэр ис шӀыпӀэм, Темырлэн 1395 гъэм имыхьа кӀышъэ хэкум. А зэманым щыгъуэ мыслымэн динри хохьэ хэкум.

1770 гъэм Ингушейр Урысей империэм хохьэ, 1860 гъэм щыкӀэдзауэ Терскэ областым хэту.

Джэпуэгъуэ револуциэм яуж 1917 гъэм, куэд мыхъу Къушъхьэ республикэ щыӀа. Советхэм я ӀэнатӀэм зэр Къауказу кӀэхьа яуж 1920 гъэм Ингушейр Къушъхьэ РССА-м хэхьа. 1924 гъэм Къушъхьэ РССА-рыр мэкуэдри абым къыхокӀ Ингуш АКу, ар 1934 гъэм Мычгыш-Ингушей АКу мэхъур (1936 гъэм щыкӀэдзауэ Мычгыш-Ингушей РССА яшъыр).

Къэралыгъуэ зауэшхуэм щыгъуэ Мычгыш-Ингушейм и лъэныкъуэ гуэрэхэр джэрмэныдзэхэм яубыдауэ щыта. Мычгышрэ ингуш лъэпкъымрэ джэрмэнхэм къадэшъахуэ къалъытэри Азиэ Курытым ирагъэкӀхэ. Мычгыш-Ингушейр администрациэ къыхэгъэкӀыгъуэ хуэду мэкӀуэд, къэрал къыбгъэдэлъхэм и шӀыпӀэр хуагуэчу.

1957 гъэм мычгышхэмрэ ингушхэмрэ пӀалъэ ярат я шӀыналъэм ягъэзэжьыфыну, Мычгыш-Ингушейр аргуэру зэфӀагъувэжь.

РССЗ-р зэхэкӀа яуж Мычгыш-Ингушейри зэхокӀхэри иджырей Мычгышейрэ Ингушейрэ мэхъухэ.

Джылэр

2002 гъэмкӀэ джылэбжыгъэ ирагъэкуэкӀамкӀэ Ингушейм джылу дэсар 467 294 цӀыху. 2010 гъэмкӀэ Урысстатым и къэлъытэгъуэ щыӀэм зэригъэлъагъуэр 532 150 цӀыху.

Лъэпкъ дэсхэр (2002): ингушхэр 77,27 %, мычгышхэр 20,42 %, урысхэр 1,19 %, пэмыкӀхэр 0,34 %.

Хьэблэхэр

Хьэблэхэр, зи бжыгъэр джылу дэсым минитхум фӀэкӀыу (Урысейпсом и джылэбжыгъэ 2002 гъэмкӀэ)

Назран 139.2 Яндаре 10.6 Орджоникидзевскэ 65.1 Долаково 9.1 Мэлгъэбэг 46.7 Ишъхъэрэ Ачалукхэ 8.5 Карабулак 36.3 Инарки 7.2 Экажево 23.2 Али Юрт 6.9 Троицкэ 21.5 Вознесенскэ 6.3 Нестеровскэ 17.4 Псыдахэ 6.3 Кантышево 15.7 Галашки 6.3 Сурхахи 14.7 Курыт Ачалукхэ 5.1 Псыгъуабжэ 10.7

АдминистрациэмкӀэ гуэшыгъуэр

АдминистрациэкӀэ Ингушейр куей плӀыкӀэ мэгуэч. Республикэм къалу плӀы дэт, тӀур абыхэм къэралъым и ӀэнатӀашъхьэм кӀэтху.

Куей	Хьэблэнэхъышъхьэр
Джейрах	Джейрах
Малгобек	Малгобек
Назран	Назран
Сунжа	Серноводскэ

Сурэтылъэр

• 
  Тхаба Ерды чылисэ
• 
  Эрзи къуаджэм и чэшъанэхэр
• 
  Таргим къуаджэ
• 
  Вовнушки быдапӀэр
• 
  Цей Лоам тхыр
• 
  Ассэ къуэр
• 
• 
• 
• 
• 

ТехьэпӀэхэр

• Ингушейм и официал сайтыр (урыс.)
• ХабзэдэгъэкӀ Ингушей Республикэм (урыс.)
• Ингушейм и ӀухьэпӀэ (урыс.)
• Ингушетия.инфо (урыс.)