Ипшэ Iэсетиэ
| Ипшэ Iэсетиэ Республикэ ос-бз. Республикæ Хуссар Ирыстон хъыр-бз. სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა урбз. Республика Южная Осетия | |||||
| |||||
| |||||
| Къэрал уэрэд: «Уарзон Ирыстон!» | |||||
| Щыхалъхьар | 1843[1], 1922[2] | ||||
| Хуитыныгъэм и махуэ | 1990 фокӀадэм и 20[3] (зхэкӀар Курджы) | ||||
| ДипломатиэмкӀэ къэзылъытэ | Урысей, Венесуелэ, Никарагуа, Науру | ||||
| Нэхъышъхьэбзэхэр | Iэсетиныбзэ, урысыбзэ, курджыбзэ[4] | ||||
| Къалэ нэхъышъхьэр | Цхинвал | ||||
| Къалэ нэхъ инхэр | Цхинвал, Квайса | ||||
| ӀэнатӀэ хабзэр | Президент республикэ | ||||
| Президент Парламентым и тхьэмадэ Премиер-министр |
Эдуард Кокойты Станислав Кочиев Вадим Бровцев | ||||
| ШӀыпӀэр • Псори |
3900 км² | ||||
| Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (1989) • Ӏувагъыр |
~99 мин. цӀыху 18 цӀыху/км² | ||||
| Валутэр | урысей рубл | ||||
| Телефон кодыр | +7 9971, +7 9976, +7 99744, +7 995344 | ||||
| Зэманыгъуэхэр | UTC+3, гъэмахуэм UTC+4 | ||||
 Ипшэ Iэсетиэ Республикэ Уикисурэтылъэм
| |||||
Ипшэ Iэсетиэ (ос-бз. Республикæ Хуссар Ирыстон, хъыр-бз. სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა, урбз. Республика Южная Осетия) — дунейпсом къамылъыта къэрал, Къуакъаз кӀыбагъым хэт. Къалэнэхъышъхьэ — Цхинвал.
Дунейпсо-дипломатиэмкӀэ и къэлъытэгъуэр[гъэтэрэзын | edit source]
Ипшэ Iэсетиэм и хуитыныгъэр къзлъытэр Урысейрэ, Венесуелэрэ, Никарагуарэ, Наурурэ, абыхэм пэмыкӀыу Апхъазым — къэрал ныкъуэ къэлъытэгъу щытыр.
ЛъЗ-м и хабзэкӀэ, де-юре Ипшэ Iэсетиэм и шӀыпӀэр Курджым хохьэ, абы и конституциэмкӀэ «Цхинвал куей» зицӀэ (хъыр-бз. ცხინვალის რეგიონი).
Хэкумэтхыр[гъэтэрэзын | edit source]
Ипшэ Iэсетиэм и шӀыпӀэр Къаукъазышхуэ бгытхым и ехыпӀэм хэлъ. ШӀыпӀэр нэхъыбаӀуэм къуэкӀэ-бгыкӀыу щыт. Климэтыр — курыт, шъышъылэм и шӀэӀэгъыр — 20 къыщыкӀэдзауэ −70 °C носыр, шышъхьэӀум и хуэбагъыр -+21 — 24 °C носыр.
Ипшэ Iэсетиэм и гъунапкъэхэр ишъхъэрэмкӀэ Урысейм Ӏохьэ, ипшъэмкӀэ Курджым. И шӀыпӀэм и инагъыр км² 3.900.
Тхыдэр[гъэтэрэзын | edit source]
Урысейм Iэсетиэр Кучыку-Кайнарджий тхылъымкӀэ хуэкӀуауэ щыта 1774 гъэм, урыс тырку зауэм яуж. 1843 гъэм Iэсетиэ куей мэхъур.
1918 гъэм Ипшэ Iэсетиэр Совет Урысейм идежькӀэ еуэкӀа, хэхьэным шъхьэкӀэ, апкӀэнтӀэху Курджым къэрал шъхьэхуиту зытриӀуауэ. Ипшэ Iэсетиэр Курджым аннексиэ ишъыну щыхуэжьэм зауэшхуэ къыхэкӀа хъуа 1918—1920 гъэхэм.
1922 гъэм ССР Курджейм хэту Ипшэ Iэсетиэ автоном куей мэхъур.
1989 шъакӀуэгъуэм и 10 Ипшэ Iэсетиэм и джылэ депутатхэм я Хасэм унафэ къадагъэкӀ автоном куейр республикэ хъууэ ССР Курджейм хэту. Езы курджы парламентым абым пэуву унафэ къыдегъэкӀ ишъхъэрэ осетиэ автономыр Ӏуахыну.
1990—1991 гъэхэм Курджымрэ Ипшэ Iэсетиэмрэ зауэ къахокӀыр Дъыгъэмыс тхылъкӀэ яужым зэфӀэкӀауэ.
1991 гъэм щыкӀэдзауэ Ипшэ Iэсетиэр де-факто къэрал шъхьэхуиту щыта, ауэ дунейм и къэрал зым къымылъытауэ шъхьэхуиту. 2008 гъэм шышъхьэӀум Курджым и къэрал ӀэнатӀэм Ипшъэ Осетиэр къэрукӀэ трихын мурад ешъыр, Урысейр а зауэм зэрхэхьэм шъхьэкӀэ республикэр къэнэфа.
2008 гъэм къэхъуам яуж Урысеймрэ пэмыкӀэ къэралхэри хэту Ипшэ Iэсетиэм и хуитыныгъэр къалъыта.
Къэрал политикэ зэхэтыкӀэр[гъэтэрэзын | edit source]
Ипшэ Iэсетиэр президентым и республику щытщ. Къэралым и тхьэмадэр хабзэ гъэзанкӀэр президентыра. Хабзэ къадэгъэкӀ ӀэнатӀэр парламентым иӀыгъ, депутат 33 зыхэтым.
Джылэр[гъэтэрэзын | edit source]
Советым джылэбжыгъэ икӀэу ирагъэкӀуэкӀамкӀэ 1989 гъэм, Ипшэ Iэсетиэм цӀыху дэсар мин 99. Абым я нэхъыбэр осетинхэ, пэмыкӀыу курджыхэр, урысхэр адрей лъэпкъхэр джоуэ. Дин зыпылъхэр — чыристэн.
АдминистрациэкӀэ зэрыгуэчыр[гъэтэрэзын | edit source]
Республикэр куеиплкӀэ мэгуэч — Дзау куей, Знаур куей, Ленингор куей, Цхинвал куей.
Цхинвалым щымыхъукӀэ кълэ статус зиӀэр хьэблэ Квайсара.
| Хэкур: | Администрацэм и къалэр: |  Ипшъэ Осетиэр администрациэкӀэ зэргуэчыр |
|---|---|---|
| Дзау куей | Дзау | |
| Знаур куей | Знаур | |
| Ленингор куей | Ленингор | |
| Цхинвал куей | Цхинвал |
Гулъытыгъуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- ↑ 1843 гъэм Осетин куей халъхьэ, ар и яперей гъунапкъэ къыхэгъэкӀыу хъуа, иджырей Ипшъэ Осетиэм нэхъ теху.
- ↑ 1922 гъэм Ипшъэ Осетиэ аутоном куей халъхьэ, яужым фактическу шъхьэхуит республикэ хъуар ара.
- ↑ « Хуитыныгъэм и махуэ Ипшъэ Осетиэм» — REGNUM (20.09.2008)
- ↑ Ипшэ Iэсетиэ Республикэм и конституциэ — 4-нэ тхыгъэ — ИА РЕС
ТехьэпӀэхэр[гъэтэрэзын | edit source]
- «Ипшъэ Осетиэм културэм и министериэ» (урыс.)
- «Ипшъэ Осетиэ Республикэм и Нэхъышъхьэ комиссиэ хэхынымкlэ» (урыс.)
- «РЕС» Информационное агентство и «Министерство печати и массовых коммуникаций Республики Южная Осетия» (урыс.)
- Посольство Республики Южная Осетия в Российской Федерации (урыс.)
Къаукъаз |
|
|---|---|
| Урысей Федерациэм и хэкухэр | Адыгей • Дагъыстэн • Ингушей • Ишъхъэрэ Осетиэ • Краснодар край • Къэбэрдей-Балъкъэр • Къэрэшей-Шэрджэс • Мычгышей • Ставропол край |
| Къэралхэр | Азэрбиджан (Нахичеван) • Ермэлы • Хъырцей (Аджариэ • Автоном Республикэ Азгъей) |
| Дунейпсом къамылъыта къэралхэр | Азгъей • Ипшъэ Осетиэ • Къушъхьа-Карабах Республикэ |
|
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |