Тэрч (къалэ)

Къалэ Тэрч Къэрал УрысейУрысей Федерациэм и субъект Къэбэрдей-БалъкъэрКъэбэрдей-Балъкъэр Тэрч куей Тэрч къедзыгъуэ Кординатхэр 43.483333, 44.13888943°29′00″ с. ш. 44°08′20″ в. д.43.483333° с. ш. 44.138889° в. д.   Тхьэмадэ ГъукIэпщ Хьэсэн и къуэ Алексей Щыхалъхьар 1876 Хьэблэ  1967 И инагъыр 0,12 км² Ӏувагъыр 1 611 км²/цӀыху Лъэпкъхэр адыгэхэр, урысхэр динхэр муслым , чылыстэн Этнохоронимыр тэрчхэр Зэманыгъуэр UTC+3 Почтэ индексыр 361 202 Автом и кодыр 07 ОКАТО 83235501000

Тэрч (ур-бз. Терек) — Къэбэрдей-Балъкъэрым хиубыдэ къалэ. Тэрч къедзыгъуэм и къалащхьэ. 1967 гъэм щыщIэдзауэ къалэцIэ зэрехьэр.

Джылу дэсыр — 19 329 (2013 гъэмкӀэ).

ЩIыпIэ здэщыIэр

Тэрч къалэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и дыгъэкъуакIыпIэ IыхьэмкIэ щыIэщ, Тэрчыпсым и ижь лъэныкъуэмкIэ зыщиухуауэ.

Къалэр республикэм и бгыгъазэ Iыхьэм деж тетщ. ЩIылъэр захуэщ, ауэ дыгъэкъухьэпэмкIэрэ ишхъэрэкIэрэ зиIэтурэ макIуэ. Ику лъагагъыр 254 метрэкIэ хы Iуфэм къыщхьэщокI. Гъэмахуэр хуабэщ, температурэхэр +40°С нэс докIуей, щIымахуэр щIыIэ-тыIэщ, температурэр зэзэмызэхэщ -10°С аткIэ щехыр.

Къалэм гъущI-гъуэгу станцэ Мэртэзей иIэщ.

Теухуауэ

Къалэр къыщаухуар 1876 гъэрауэ ябж, гъущI-гъуэгу станцэ Мэртэзейр лажьэн щыщIрагъэдзам щыгъуэ. Станцэм и цIэр пэмыжыжэу щыт Мэртэзей къуажэм и фэеплъу фIащащ. Апщыгъуэм станцэм елэжь цIыху тIэкIурат абы щыпсор. Ауэ хуэм-хуэмуурэ станцэм и хъуреягъ щIадзащ унагъуэхэм я унэхэр абдежхэм щаухуурэ къетIысэкIын.

1920 гъэм Джылэхъстэнейм и унафэщIхэм я зэхуэс щыIащ. Зэхуэс нэужым абыхэм мурад ящIащ стэнцэм къыбгъурыту къуажэщIэ щаухуну. УнафэщIхэр зэрызэгурыIуамкIэ къуажэщIэр Джылэхъстэнейм къыхуэнэжа щIыхэм и къалащхьэ хъун хуейт.

Япэу ахэр хуеят къуажэщIэми Мэртэзей фIащын, ауэ апщыгъуэм адыгэ къуажэхэм я цIэхэр яхъуэжын щIадзат, ахэм я пщхэм я цIэ-унэцIэхэр зэрызэрахьэм щхьэкIи, къэралым къытеува советхэм хуадакъым абыхэм я гугъэхэр.

Къэрал зауэшхуэ зэманым щыгъуэ къалэ нэмыцэхэм мазиткIэ яубыдауэ щтащ.

1967 гъэм Тэрч, къалэ статусыр хуагъэфэщащ.

Джылэ дэсхэр

ЦIыху бжыгъэр
1939	1959	1970	1979	1989	1992	1998	2000	2002	2005	2007	2009	2010	2011	2012	2013
4 500	6 600	10 400	12 300	16 600	17 800	18 500	18 500	20 300	20 100	19 800	19 843	19 170	19 200	19 273	19 329

Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ)

Лъэпкъ	ЦIыху бжыгъэр	Iыхьэр  %
адыгэхэр	16 400	85,6 %
урысхэр	1 917	10,0 %
Iэсетынхэр	219	1,1 %
адрейхэр	634	3,3 %
псори	19 170	100,00 %

Ныбжь зэхэтыкIэр (2010 гъэ)

Ныбжьыр	ЦIыху бжыгъэр	Iыхьэр  %
0 - 14	3 508	18,3 %
15 - 59	13 100	68,3 %
60-м аткIэ	2 562	13,4 %
псори	19 170	100,00 %

ЦIыхухъухэр — 8 758 цIыхуу (45,7 %), цIыхубзхэр — 10 412 цIыхуу (54,3 %)

Дин

Къалэм мэжджытиплI дэтщ, ахэм щыщу щыр зэIухахэщ, еплIанэр ящIын яух.

Экономикэр

Къалэм предприятие куэд дэтщ, IэнатIэ зэмылIэужыгъуэ куэдхэр ягъэзащIэхэу. Псом нэхъ къэрал псом нэхъ пщIэ иIэу дэтыр «Терек-алмаз» предприятиеращ.

ЕджапIэхэр

Къалэм еджапIэ куэд иIэщ, апхуэдэу абы курыт еджапIиплI, зы лицей, зы училищэ, нэхъыщIэ еджапIитI дэтхэщ. Ахэм нэмыщI зы интернат-еджапIи дэтщ.

Къыщалъхуахэм нэхъ я цIэрыIуэхэр

• Щоджэн Алисагъ и къуэ Хьэчим — Къэбэрдей-Балъкъэрым икум къыщекIуэкIхэм и министр
• Сэхъу Къэзболэт и къуэ Владимир — Урысейм и Къэрал думэм и депутат
• Аброкъуэ Белостэн и къуэ СултIан — Налшык къалэм и администрацием и унафэщI
• Вэрокъуэ Владимир и къуэ Хьэлид — ОАО «ОРТК Нальчик» и нэхъыщхьэ

Сурэтхэр

• Enter the Terek town.jpg

  Тэрч ущыдэлъадэкIэ

• Terek-city.jpg

  Тэрч и урамхэр

• One of the street of the Terek town.jpg

  Тэрч и урамхэр

• Терек завод.jpg

  Тэрч дэт предприятиехэм ящыщ зы

• Терек остановка.jpg

  Автобусхэм и зы къэувыIэпIэ

• Terek town.jpg

  Къалэм икур

• New buildings of the Terek town.jpg

  УнэщIэ дащIыхьахэр