Къаукъаз
Къаукъаз — Еуропэмрэ Азиэмрэ я гъунапкъэм тету, Хы ФӀыцӀэм, Хы МыутӀэм, Хы Каспийм я зэхуакум дэту. Къаукъаз къушъхьахэм хэт (Къаукъазышхуэм) абы къыбгъэдэлъ шӀыпӀэхэри иубыду: Ишъхъэрэ Къаукъаз (Къаукъазыпэ), Ипшъэ Къаукъаз (КъаукъазкӀыб).
Ишъхъэрэ Къаукъазыр Урысейм хеубыдэ, Курджым икъуэ зытӀущым щымыхъукӀэ.
Ипшъэ Къаукъазыр Азэрбиджаныр, Апхъазыр, Ермэлыp, Ипшъэ Осетиэр, Курджыр джоуэ хеубыдэ.
Нэхъ лъагэ пӀэр — м 5 642 ( Ӏуащхьэмахуэ )
Къэрал хэтхэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]
 Азэрбиджан ( Нахичеван куей)
|
 Апхъаз
|
 Хъырцей ( Аджариэ)
|
 Къушъхьа-Карабах республикэ
|
 Ермэлые
| |
 Ипшъэ Осетиэ
|
Урысейм хиубыдыр:
 Адыгэ Республикэ
|
 Къэбэрдей-Балъкъэр
|
 Дагъыстэн республикэ
|
 Къэрэшей-Шэрджэс
|
 Ингуш республикэ
|
 Шэшэн республикэ
|
 Ишъхъэрэ Осетиэ республикэ
|
 Ставропол къэрал
|
 Краснодар къэрал
|
Хэкумэтх
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Къаукъазым шӀыуэ иубыдыр мин 440 км², абы шӀыпӀэ хэтхэр: Ишъхърэ Къаукъаз (Къаукъазыпэ), Къаукъазышхуэ, КъаукъазкӀыб губгъуэхэр (Курамрэ Араксымрэ я псыхъуэхэр, Колхидэмрэ джоуэ), Къаукъаз ЦӀыкӀур, Джавахет-Ермэл бгыхэр (я ишъхърэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэр).
Ишъхърэ Къаукъазым и пашъхьэм Ставропол бгыхэр ит (Нэхъ илъагапӀэр Ӏуашъхьа Стрижамент, м 831 хъууэ) Псыжъ-Хы МыутӀэ губгъуэмрэ Тэрч-Гум губгъуэхэмрэ зэхигъэкӀыу. Ишъхъэрэ Къаукъазым Тэрчымрэ Сунжэмрэ я зэхуакум тэрч-джабэхэмрэ сунжэ-джабэхэмрэ дэлъ я зэхуакум Алханчурт къуэр ирикӀу.
Къаукъазышхуэм и къушъхьэ зэхэтыкӀэр мэгуэч КъуэхьапӀэмкӀэ, хомурэ Тэман хы тӀыгуныкъуэм къыщыкӀэдзауэ дэкӀуэурэ Ӏуащхьэмахуэ нэсыху (инэхъ лъагапӀэр — м 5 642). Ӏуашъхьэшхуэ КурытхэмкӀэ (Ӏуащхьэмахуэрэ Къэзбэч Ӏуащхьэрэ я зэхуакум), КъуэкӀыпӀэмкӀэ Къэзбэч Ӏуащхьэ идежь къыщыкӀэдзауэ Апшерон хы тӀыгуныкъуэм нэс ехын кӀидзу. лъэныкъуэр Ӏуашъхьахэм зэву ирокӀуэ, къуэкӀыпӀэмрэ къуэхьапӀэ лъэныкъуэхэмрэ бгъуэуэ макӀуэхэ. Къаукъазышхуэм и Ӏуашъхьэхэм Ишъхъэрэ Къаукъазымрэ Къаукъаз кӀыбымрэ зэхагъэкӀыр я гъунапкъу ирикӀуу.
Лъэпкъхэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Къаукъаз лъэпкъхэр гуп щыуэ мэгуэчхэ:
- Къаукъазыбзэ лъэпкъхэр: абазэхэр, апхъазхэр, авэрхэр, агулхэр, адыгэхэр, арчинхэр, андийхэр, ахваххэр, багулалхэр, бежтинхэр, ботлыхэр, будуххэр, гинуххэр, годоберинхэр, гунзибхэр, даргинхэр, дидойхэр, ингушхэр, каратинхэр, крызыхэр, курджы-джуртхэр, курджыхэр, лэкъхэр, лезгинхэр, мычгышхэр, рутулхэр, табасаранхэр, тиндийхэр, удинхэр, хваршинхэр, хиналугхэр, цахурхэр, чамалалхэр джоуэ, пэмыкӀхэри.
- туркубзэ лъэпкъхэр: азэрбиджанхэр, балъкъэрхэр, къэрэшейхэр, къумукъухэр, нэгъуэйхэр, тырку-месххэр.
- къажэрыбзэ (ираныбзэ) лъэпкъхэр: къушъхьа джуртхэр, курдхэр, осетинхэр, талышхэр, тытхэр.
- пэмыкӀ индоеуропей лъэпкъхэр: ермэлыхэр, алыджхэр, урысхэр.
