Дзэлыкъуэ къуажэ

Тхыгъэр къыздрахар Уикипедиэ
Къуажэ
Дзэлыкъуэ къуажэ
Къэрал Урысей
Федерациэм и субъект Къэбэрдей-Балъкъэр
Муниципал къедзыгъуэ Дзэлыкъуэ къедзыгъуэ
Кординатхэр Кординатхэр: 43°54′09″ с. ш. 43°13′20″ в. д. / 43.9025° с. ш. 43.222222° в. д. (G) (Я)43°54′09″ с. ш. 43°13′20″ в. д. / 43.9025° с. ш. 43.222222° в. д. (G) (Я)
Тхьэмадэ Бжахъуэ Ануар и къуэ Пшымырзэ
Щыхалъхьар 1904
япэреуэ и гугъыр 1838
Хьэблэ  1975
И инагъыр 47 км²
Ӏувагъыр 211 км²/цӀыху
Лъэпкъхэр адыгэхэр, урысхэр
динхэр муслымхэр , чылыстэнхэр,
Зэманыгъуэр UTC+3
Почтэ индексыр 361 700
Автом и кодыр 07
ОКАТО 83215551000
Официал сайтыр http://gpzalukokoazhe.ru
Дзэлыкъуэ къуажэ (Урысей)
Дзэлыкъуэ къуажэ (Къэбэрдей-Балъкъэр)

Дзэлыкъуэ къуажэ (урбз. Залукокоаже) — хьэблэ къалэ хуэдэ (1975 гъэ лъандэрэ). Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и хьэблэ нэхъыщхьэ.

Хэкумэтхыр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Дзэлыкъуэ къуажэ Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и ишхъэрэ лъэныкъуэмкӀэ гъэзащ. Хьблэр щытщ гъуэгу куэдым я зэхэкӀыпӀэм деж. Абыхэм псом нэхъ нэхъ пщӀэ зиӀэр федералнэ гъуэгушхуэ «Кавказ». Къуажэм щыщӀэдзауэ Налшык къалэ нэс 62 км дэлъщ, Псыхуабэ нэс 14 км дэлъщ.

И инагъыр — 47 км² мэхъу.

Нэхъ пэгъунэгъу къуажэхэр — Псынэдахэ, Псынэху, ЯтӀэкъуэ.

Хьэблэм и ику лъэгагъыр 612 метрэкӀэ хы Ӏуфэм къыщхьэщокӀ. ЩӀыр нэхъыбэу захуэщ, дыгъэкъухьэпӀэмкӀэ Ӏуащхьэхэр ирокӀуэ. Къуэхэр егъэзыха ӀыхьэхэмкӀэ щыкуэдхэщ.

Хьэблэр Дзэлыкъуэшхуэ псыхъуэм и лъэныкъуитӀымкӀэ кӀэрысщ. ЩӀыпӀэм псынэ куэд иӀэщ.

Тхыдэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Къуажэр къэзыухуар уэркъ Абыкъуэ Муса и къуэ Хьэтэжыкъуэщ. Япэу къуажэр Шэджэм Ӏуфэм Ӏусащ, 1842 гъэм Бэхъсэн Ӏуфэм Ӏэпхъуащ.

1846 гъэм къуажэр Нартсанэ къалэ и пэмыжыжэу Ӏэпхъуащ.

1904 гъэм къуажэр Ӏэпхъуащ Дзэлыкъуэ псыхъуэм деж, Дзэлыкъуэ хъупӀэхэм нэхъ я ишхъэрэу. А гъэр къуажэр къыщаухуа гъэуэ ябж.

1920 гъэм советхэм Къэбэрдейр зэщӀащта иуж, Абыкъуэ къуажэ и цӀэр яхъуэжащ уэркъым и унэцӀэ зэрызэрихьэм щхьа. ЦӀэщӀэу къуажэм фӀащащ — Дзэлыкъуэ къуажэ.

1948 гъэм Дзэлыкъуэ къуажэ Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и хьэблэ нэхъыщхьэ ящӀащ.

1975 гъэм КъБССР-ым и унафэкӀэ къуажэм хьэблэ къэрал хуэдэ статаус хуагъэфэщащ. Ауэ 2012 гъэм упщӀэу яуващ, Дзэлыкъуэ къуажэ, къуажэ статус ептыж хъунрэ мыхъунрэ.

Джылэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

ЦӀыху бжыгъэр
1959 1970 1979 1989 2002 2010[1] 2012[2] 2013[3]
1 207 3 636 4 364 6 110 9 276 9 859 9 886 9 920

Джэлэ исым и Ӏувагъыр — 211 цӀыху/км²

Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ)[4]
Лъэпкъ ЦӀыху бжыгъэр Ӏыхьэр
 %
адыгэхэр 9 386 95,2 %
урысхэр 282 2,9 %
адрейхэр 191 1,9 %
псори 9 859 100 %
Ныбжь зэхэтыкӀэр (2010 гъэ)[5]
Ныбжьыр ЦӀыху бжыгъэр Ӏыхьэр
 %
0 - 14 2 393 24,3 %
15 - 59 6 544 66,4 %
60-м аткӀэ 922 9,3 %
псори 9 859 100 %

ЦӀыхухъухэр — 4 718 цӀыхуу мэхъу (47,9 %), цӀыхубзхэр — 5 141 мэхъу (52,1 %)

ЕджапӀэхэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

  • Курыт еджапӀэ № 1
  • Курыт еджапӀэ № 2
  • Гимназиэ щӀэдзапӀэ № 1

Сымаджэш[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Къедыгъуэм и сымаджэщ нэхъыщхьэр дэтщ.

Дин[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

МэжджытитӀ дэтщ.

ЦӀэрыӀуэ къыщыхъуахэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

  • Къущхьэ Псэбыдэ и къуэ Шэгир — Япэ Дунейпсо зауэм и зауэлӀ.
  • Бэрзэдж ПӀатэ ипхъу СэӀимэт — тхакӀуэ.

ТехьэпӀэхэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Гулъытэгъуэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]