Дзэлыкъуэ къуажэ

Дзэлыкъуэ къуажэ
Къэрал	Урысей
Федерациэм и субъект	Къэбэрдей-Балъкъэр
Муниципал къедзыгъуэ	Дзэлыкъуэ къедзыгъуэ
Кординатхэр	Кординатхэр: 43°54′09″ с. ш. 43°13′20″ в. д. / 43.9025° с. ш. 43.222222° в. д. (G) (Я)43°54′09″ с. ш. 43°13′20″ в. д. / 43.9025° с. ш. 43.222222° в. д. (G) (Я)
Тхьэмадэ	Бжахъуэ Ануар и къуэ Пшымырзэ
Щыхалъхьар	1904
япэреуэ и гугъыр	1838
Хьэблэ	1975
И инагъыр	47 км²
Ӏувагъыр	211 км²/цӀыху
Лъэпкъхэр	адыгэхэр, урысхэр
динхэр	муслымхэр , чылыстэнхэр,
Зэманыгъуэр	UTC+3
Почтэ индексыр	361 700
Автом и кодыр	07
ОКАТО	83215551000
Официал сайтыр	http://gpzalukokoazhe.ru

Дзэлыкъуэ къуажэ (урбз. Залукокоаже) — хьэблэ къалэ хуэдэ (1975 гъэ лъандэрэ). Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и хьэблэ нэхъыщхьэ.

Хэкумэтхыр

Дзэлыкъуэ къуажэ Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и ишхъэрэ лъэныкъуэмкӀэ гъэзащ. Хьблэр щытщ гъуэгу куэдым я зэхэкӀыпӀэм деж. Абыхэм псом нэхъ нэхъ пщӀэ зиӀэр федералнэ гъуэгушхуэ «Кавказ». Къуажэм щыщӀэдзауэ Налшык къалэ нэс 62 км дэлъщ, Псыхуабэ нэс 14 км дэлъщ.

И инагъыр — 47 км² мэхъу.

Нэхъ пэгъунэгъу къуажэхэр — Псынэдахэ, Псынэху, ЯтӀэкъуэ.

Хьэблэм и ику лъэгагъыр 612 метрэкӀэ хы Ӏуфэм къыщхьэщокӀ. ЩӀыр нэхъыбэу захуэщ, дыгъэкъухьэпӀэмкӀэ Ӏуащхьэхэр ирокӀуэ. Къуэхэр егъэзыха ӀыхьэхэмкӀэ щыкуэдхэщ.

Хьэблэр Дзэлыкъуэшхуэ псыхъуэм и лъэныкъуитӀымкӀэ кӀэрысщ. ЩӀыпӀэм псынэ куэд иӀэщ.

Тхыдэ

Къуажэр къэзыухуар уэркъ Абыкъуэ Муса и къуэ Хьэтэжыкъуэщ. Япэу къуажэр Шэджэм Ӏуфэм Ӏусащ, 1842 гъэм Бэхъсэн Ӏуфэм Ӏэпхъуащ.

1846 гъэм къуажэр Нартсанэ къалэ и пэмыжыжэу Ӏэпхъуащ.

1904 гъэм къуажэр Ӏэпхъуащ Дзэлыкъуэ псыхъуэм деж, Дзэлыкъуэ хъупӀэхэм нэхъ я ишхъэрэу. А гъэр къуажэр къыщаухуа гъэуэ ябж.

1920 гъэм советхэм Къэбэрдейр зэщӀащта иуж, Абыкъуэ къуажэ и цӀэр яхъуэжащ уэркъым и унэцӀэ зэрызэрихьэм щхьа. ЦӀэщӀэу къуажэм фӀащащ — Дзэлыкъуэ къуажэ.

1948 гъэм Дзэлыкъуэ къуажэ Дзэлыкъуэ къедзыгъуэм и хьэблэ нэхъыщхьэ ящӀащ.

1975 гъэм КъБССР-ым и унафэкӀэ къуажэм хьэблэ къэрал хуэдэ статаус хуагъэфэщащ. Ауэ 2012 гъэм упщӀэу яуващ, Дзэлыкъуэ къуажэ, къуажэ статус ептыж хъунрэ мыхъунрэ.

Джылэ

ЦӀыху бжыгъэр
1959	1970	1979	1989	2002	2010^[1]	2012^[2]	2013^[3]
1 207	↗ 3 636	↗ 4 364	↗ 6 110	↗ 9 276	↗ 9 859	↗ 9 886	↗ 9 920

Джэлэ исым и Ӏувагъыр — 211 цӀыху/км²

Лъэпкъ дэсхэр (2010 гъэ)^[4]

Лъэпкъ	ЦӀыху бжыгъэр	Ӏыхьэр %
адыгэхэр	9 386	95,2 %
урысхэр	282	2,9 %
адрейхэр	191	1,9 %
псори	9 859	100 %

Ныбжь зэхэтыкӀэр (2010 гъэ)^[5]

Ныбжьыр	ЦӀыху бжыгъэр	Ӏыхьэр %
0 - 14	2 393	24,3 %
15 - 59	6 544	66,4 %
60-м аткӀэ	922	9,3 %
псори	9 859	100 %

ЦӀыхухъухэр — 4 718 цӀыхуу мэхъу (47,9 %), цӀыхубзхэр — 5 141 мэхъу (52,1 %)

ЕджапӀэхэр

Курыт еджапӀэ № 1
Курыт еджапӀэ № 2
Гимназиэ щӀэдзапӀэ № 1

Сымаджэш

Къедыгъуэм и сымаджэщ нэхъыщхьэр дэтщ.

Дин

МэжджытитӀ дэтщ.

ЦӀэрыӀуэ къыщыхъуахэр

Къущхьэ Псэбыдэ и къуэ Шэгир — Япэ Дунейпсо зауэм и зауэлӀ.
Бэрзэдж ПӀатэ ипхъу СэӀимэт — тхакӀуэ.

ТехьэпӀэхэр

Дзэлыкъуэ къуажэм теухуауэ тхыдэ

Гулъытэгъуэ

[1] Урысей псо джылэ ис къэбжын 2010-гъэм ирагъэкӀуэкӀам къыхэкӀыу

[2] Урысейм и муниципалнэ къэгъэхъуахэм 2012-гъэм ЩӀышылэм и 1-м ирихьэлӀэу джылэ дэсахэр

[3] Урысейм и муниципалнэ къэгъэхъуахэм 2013-гъэм ЩӀышылэм и 1-м ирихьэлӀэу джылэ дэсахэр

[4] Ещанэ том. ЕплӀанэ таблицэ. Къэбэрдей-Бэлъкъэрым джылэ исыр лъапкъыгъуэкӀэ зэрыугуэшар, Урысей псо джылэ ис къэбжын 2010-гъэм ирагъэкӀуэкӀам къыхэкӀыу

[5] Том 1. Таблица 2.2 Къэбэрдей-Балъкъэрым и джылэр ныбжькӀэ зэрызэхэтыр

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]