Хы
Хы — хышхуэм е щIыкIэ е псыщIагъ IуащхьэкIэ къыгуэгъэщхьэхукIа, Дуней Хышхуэм и Iыхьэ псылъэ. Дуней Хышхуэм абы нэмыщI къыщхьэщокI и гидрологикэ, метеорологикэ, климат щытыкIэхэмкIэ. Ар къызыхэкIыр Дуней Хышхуэм и къуэгъэнапIэ щIыпIэхэм зэрыдэтхэращ. Хышхуэхэм ялъытауи хыхэм я псызэхъуэкIхэр нэхъ хому щытщ.[1].
Хыхэр Дуней Хышхуэм епхахэу щытщ. Ауэ псалъэм папщIэ Хы Къарсым апхуэдэ епха Хышхуэхэм яхуиIэкъым. Хыхэр икIи зэщхьэщокIхэр я флорэхэмрэ фаунэхэмрэ елъытауэ икIи зы хым нэгъуэщI хы хэтуи къэхъункIэ хэлъщ (псалъэм папщIэ Эгей хыр хы Курытым хэтщ).
Зэрызэхадз[гъэтэрэзын | edit source]
Хыхэр я щытыкIэм елътауэ гупищу яугуэш — кIуэцI хыхэ (щIыку хыхэмрэ ныкъуэ зэхуэщIа хыхэмрэ), къуэгъэнапIэ хыхэ, тIыгу зэхуаку хыхэ.
КIуэцI хыхэр — материкхэм куууэ дэхьэ хыхэ, хышхуэхэм я пэжыжэу щылъхэу. Апхуэдэ хыхэм я псхэр хышхуэхэм я ейм Iейуэ къащхьэщокI.
Хышхуэм зэрепхам елътауэ кIуэцI хыхэр зэхедз зэхуэщIакIэрэ (Хы Къарс, Арал Хы) ныкъуэ зэхуэщIакIэрэ (Балтикэ Хы, Хы МыутIэ). ЗэхуэщIа хыхэр иныкъуэхэм псыхъурейуэ ябжхэр.
Абы нэмыщI кIуэцI хыхэр яугуэшхэр континент зэхуакум дэт хыхэкIэрэ, континентым дыхьэ хыхэкIэрэ.
КIэух хыхэр — хышхуэхэм хуиту епха хыхэращ. Хышхуэм ахэр къыгуэгъэщхьэхукIахэщ тIыгухэмкIэ е ныкъуэтIыгухэмкIэ. Апхуэдэ хыхэм псалъэм папщIэ хеубыдэ Япон, Кариб, Филиппин хыхэр.
ТIыгузэхуаку хыхэр — тIыгукIэ къэухъуреихьауэ хыхэращ. Апхуэдэ хыхэм я нэхъыбапIэр Малай архипелаг щIыпIэращ здэщыIэр. Псалъэм папщIэ Бандэ, Сулавеси, Явэ хыхэр.
ШууагъкIэ зэраугуэш[гъэтэрэзын | edit source]
Хыхэр я шууагъым елътауэ гупитIу яугуэш:
Ину шуугъэ — хышхуэм ялътауэ нэхъ шуугъэу щыт хыхэращ. Апхуэдэ хыхэр тропикэ зонэращ здэщыIэхэр. Псалъэм папщIэ Хы Плъыжь.
МащIэу шуугъэ — хышхуэм елътауэ нэхъ мащIэ шуугъэу щыт хыхэращ. Апхуэдэ хыхэм псы куэд холъадэ, уэшх куэд хошхэ. Абы къыхэкIыу хыр шууагъэ ягъэхъукъым.
Хы Iуфэр зэраугуэш[гъэтэрэзын | edit source]
Хым и Iуфэр яугуэш ину дэбзыкIакIэрэ мащIэу дэбзыкIакIэрэ. Ауэ псалъэм папщIэ Саргассэ хым Iуфэ иIыхэкъым.
Нэхъ ин дыдэ хыхэр[гъэтэрэзын | edit source]
No. | Хы | Псыщхьэм и инагъ (мин. км²) |
---|---|---|
1 | Филиппин Хы | 5726 |
2 | Коралл Хы | 4791 |
3 | Хьэрыпей Хы | 3862 |
4 | Ипшэ-Хъутей Хы | 3500 |
5 | Хы Уедделл | 2800 |
6 | Карибэ Хы | 2754 |
7 | ЩIылъэку Хы | 2500 |
8 | Тасман Хы | 2330 |
9 | Беринг Хы | 2260 |
10 | Бенгал Хыжьэ | 2172 |
Хыхэр[гъэтэрэзын | edit source]
Арктикэ Хышхуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- Баренц Хы
- Бофорт Хы
- КъуэкIыпIэ-Сыбыр Хы
- Лаптхэ Хы
- Уандел Хы
- Хы Карск
- Хы Линколн
- Хы Печорэ
- Хы Принц Густав-Адолф
- Хы Хужь
- Хы Чукоткэ
Атлантикэ Хышхуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- Алэнд Хы
- Архентинэ Хы
- Архипелаг Хы
- Балтик Хы
- Гебрид Хы
- Гренлэндиэ Хы
- Ирлэнд Хы
- Ирмингерэ Хы
- Ишхъэрэ Хы
- Карибэ Хы
- Келт Хы
- Мрамэр Хы
- Норуегэ Хы
- Саргассэ Хы
- ЩIылъэку Хы
- Хы Баффинэ
- Хы Лабрадор
- Хы МыутӀэ
- Хы ФӀыцӀэ
Щэху Хышхуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- Аки Хы
- Беринг Хы
- Бисмарк Хы
- Бохаи Хы
- Висаян Хы
- Ипшэ-Хъутей Хы
- Камотес Хы
- Коралл Хы
- КъуэкIыпIэ-Хъутей Хы
- Минданауэ Хы
- Селиш Хы
- Серам Хы
- Сибуян Хы
- Соломон Хы
- Сулавеси Хы
- Сулу Хы
- Тасман Хы
- Тувалу Хы
- Фиджи Хы
- Филиппин хы
- Флорес Хы
- Халмахерэ Хы
- Хы Арафурэ
- Хы Бали
- Хы Бандэ
- Хы Гъуэжь
- Хы Коро
- Хы Молуккэ
- Хы Охотск
- Хы Саву
- Хы Самар
- Чили Хы
- Явэ Хы
- Япон Хы
- Япон кIуэцI Хы
Индиэ Хышхуэ[гъэтэрэзын | edit source]
Ипшэ Хышхуэ[гъэтэрэзын | edit source]
- Амундсен Хы
- Беллинсгаузен Хы
- Дейвис Хы
- Дюрвил Хы
- Зэгуэтыныгъэм и хы
- Косманавтхэм я хы
- Моусон Хы
- Пэштыхь Хаакон VII Хы
- Рисер-Ларсен Хы
- Хы Лазарев
- Хы Россэ
- Хы Скотиэ
- Хы Сомов
- Хы Уедделл