Хылъэжьый
Appearance
Къалэ
Хылъэжъый
|
Хылъэжъый (урбз. Геленджик) — Урысейм хэт Краснодар крайм и зы къалэ, Хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏулъ.
Къалэм жылу дэсыр мин 53 658 (2010 гъэмкӀэ).
Хэкумэтхымрэ хьаблэ хэтхэмрэ
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Къалэр км 25-кӀэ ЦӀэмэз-къалэм пэщылъ ипшъэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэмкӀэ, МэракӀуэтх Ӏуашъхьахэм я къуэхьапӀэ лъэныкъуэ лъабжъэм.
И куейуэ шӀыпӀэ ин еубыд ЦӀэмэз-къалэм къыщыкӀэдзауэ Жьыубгъуэ ( ур-бз. Джубга ) нэгъунэ. Абы хэт хьаблэхэр:
- Кабардинскэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Кабардинкэ-хьаблэ
- Афонкэ къутыр
- Винограднэ-хьаблэ
- Мариэнэ Роща-хьаблэ
- Дивноморскэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Дивноморскэ-хьаблэ
- Джанхот къутыр
- Прасковеевка хьаблэ
- Адербиевкэ-хьаблэ
- Светлэ-хьаблэ
- Широкая Щел къутыр
- Возрождение-хьаблэ
- Пщадэ хьаблэ къедзыгъуэ:
- Пщадэ
- Михойловскэ Перевал-хьаблэ
- Береговое-хьаблэ
- Криница-хьаблэ
- Бета къутыр
- Широкая Пшадская Щел къутыр
- Цопсын къедзыгъуэ:
- Цопсын (Архипо Осиповкэ) — хьаблэ
- ТекӀуэ-хьаблэ
- ТӀыщэпс-хьаблэ
Тхыдэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Япэдыдэу цӀыху тӀысыпӀу Хылъэжъый иде къагъуэтахэр мывэ лъэхъэнэм щыщхэ. Я ныбджыр III ди лъэхъэнэм ипэм щыщ, пэсырей лъэпкъхэм абы щыгъуэ Псэ унэхэр щашъауэ щыта (техьа Адыгэ лъэпкъыжьхэм я Тхыдэ).
- IV ди лъэхъэнэм ипэм Хъулъыжъый и хыжэм идежь алыдж кхъухь-Ӏухьа хьаблэ щыта Торик ицӀэу, абы яуж Византий къалэхэр Пагрэ, Ептала джоуэ. А псоми щыгъуэ абыхэм я пэмыджыжьу адыгэ къуаджэ ябгъэдэтт (шапсыгъхэмрэ натхъуэджхэмрэ). Иджырей къалэм ицӀэ Геленджикыр и адыгэцӀэм къыхокӀыр.
- XV лъэхъэнэм къыщыкӀэдзауэ хьаблэр тырку-уэсмэнхэм яубыд.
- 1829 Хы Ӏуфэр Тыркум Урысейм ирет (Адрианэ тхылъымкӀэ (Тыркум и ӀанатӀэр и быдапӀэ кӀуцӀхэм нэхъ темылъа шъхьакӀэ, дуней псом Тыркум ишӀыпӀэ хуэду къалъытэт Хы ФӀыцӀэм и Ӏуфэм Ӏулъ Къаукъаз шӀыпӀэхэр).
- 1831 гъэм урысхэм шӀыпӀэр яубыдын кӀадзэ, япэреуэ быдапӀэ Геленджик халъхьа.