Тайлэнд

Тхыгъэр къыздрахар Уикипедиэ
Тайлэнд Паштыхьей
ราชอาณาจักรไทย
Дэмыгъэ Тайлэндым
Тайлэндым и нып Тайлэндым и дэмыгъэ

Кординатхэр: 15°21′00″ с. ш. 101°02′00″ в. д. / 15.35° с. ш. 101.033333° в. д. (G)

Къэрал уэрэд: «Пхленг чат» (Макъ едэӀун (info))
Щыхалъхьар 1238
Нэхъышъхьэбзэр таибзэ
Къалэ нэхъышъхьэр Бангкок
Къалэ нэхъ инхэр Бангкок
ӀэнатӀэ хабзэр Конституцэ паштыхьей
Пэштыхь
Премьер-министрыр
Prayut Chan-o-cha
Prayut Chan-o-cha
Диныр буддэдин
ШӀыпӀэр
• Псори
• % псым пӀэуэ иубыдыр
49-нэ дунем
514 000 км²
0,4%
Къэралым и джылэр
• ЗэралъытэмкӀэ (2005)
Ӏувагъыр

65 444 371 цӀыху (19-нэ)
126 цӀыху/км²
ВКӀуП
  • КъыхэкӀыр (2009)
  • Зы цӀыхум къытехуэр

$539.871 млн.
$8,060
Сомыр (Валутэр) ฿ бат (THB)
Интернет-доменхэр .th
Телефон кодыр +66
Зэманыгъуэхэр +7

Тайлэнд Пэштыхьей (сиам-бз.: ประเทศไทย, нэхъыщхьэцӀэу зэрихьар 1939 гъэм нэгъунэ — Сиам) — Азиэ ипшъэ къуэкӀыпӀэм хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — Бангкок.

Хэкумэтхыр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Тайлэнд и шӀыпӀэтхыпхъэр
Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Тайлэнд и хэкумэтхыр

Тайлэнд и шӀыпӀэр хы тӀыгуныкъуэ Индэкитаимрэ Мэлаккамрэ хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: къуэхьэпӀэм — Миянмам, ишъхъэрэм — Лаосым, ипшъэ-къуэкӀыпӀэм — Камбоджам, ипшъэм — Мэлайзиэм.

ШӀыпӀэр нэхъыбэм губгъу щыт, къушъхьэр къэралым и къуэхьэпӀэмрэ ишъхъэрэ лъэныкъуэмрэ хэтхэ.

Хьэйуар муссон субэкваторилым щыщ. Хьэйуам и шъхьэпэгъуэкӀэ къэралым илъэсым щэ хадэхэх яшъыр, абым пэмыкӀыу туризымымкӀэ Тайлэндыр илъэспсом тегъэпсыхьа.

И шӀым кӀэлъ — фӀамыкӀ, мывэрэ калий шыгъурэ, бдзапцӀэ, цинк джоуэ, дышъэ-дыжьынхэр, мышӀэхэр.

Къэралыр псыкӀэ бэгъуауэ щыт. Щэху океным идежь ӀухьэпӀэ иӀэ ишъхъэрэ лъэныкъуэ къэралым.

Тхыдэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Тайлэнд и тхыдэр

Иджырей тайлэндхэр къызхэкӀа лъэпкъыр Хъутейм и курыт шӀыпӀэхэм къикӀаху щыщахэ. 1238 гъэм къэрал Сукокай халъхьэр, яужым илъэсишъэрэ ныкъуэрэ текӀа яуж пэштыхьей Аютиям еубыдыр.

Аютия пэштыхьейм и зэманыгъуэр 1767 гъэм нэс екӀуэкӀа, яужым къэралыр бирманхэм яубыд.

1782 гъэм лъэпкъ Чакрихэр тохьэр, иджыри къыздынэсым тетыр ахэра.

XIX лъэхъэнэм Тайлэндым изакъуэ къэрал хуиту къанэр Ишъхъэрэ-КъуэкӀыпӀэ Азиэм. И политикэмкӀэ Тайлэндыр Британиэшхуэмрэ Фрэнджымрэ я зэпэубыдыгъуэхэм теджэгухьурэ.

1939 гъэм нэс Тайлэндым Сиам цӀэуэ зэрихьа. ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм щыгъуэ Тайлэндым Японым и лъэныкъуэр диӀыгъауэ щыта.

Зауэ нэужым Тайлэндым дзэзыкъэӀэтыгъуэ бжыгъэ екӀуэкӀа, абыхэм яужым ӀэнатӀэм Ӏухьар дзэм и хунта.

1980 гъэм туризымыр зэфӀэувэн кӀедзэ къэралым.

Къэрал зэхэтыкӀэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Файл:King Bhumibol Adulyadej Portrait.jpg
Тайлэндым и иджырей пэштыхь Пхумипон Адулиядет (Рама IX) 1946 гъэм щыкӀэдзауэ тетыр

Тайлэндыр конституциэ пэштыхьей къэрал. Пэштыхьыр къэралым и тхьэмадэ, Чакри лъэпкъым щыщ, 1782 гъэм щыкӀэдзауэ тетхэр.

ХабзэдэгъэкӀ ӀэнатӀу щытыр Лъэпкъэгъу Ассамблеэ зэхуэситӀу зэхэкӀыр. Тхьэмадэхэм я Зэхуэсым нэрыбгэ 500 хэт илъэсиплӀкӀэ хэххэр, Сенатым нэрыбгэ 200 хэт, пэштыхьым хихаху.

Мэхьчэмэм и нэхъышъхьэ ӀэнатӀэр — Мэхьчэмэ нэхъышъхьэ, абы и тхьэмадэхэр пэштыхьым хехыр.

Джылэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Тайлэндым и джылэр

2005 гъэмкӀэ къызарадзамкӀэ къэралым джылу дэсыр 65,4 млн. цӀыху. Тайлэндыр лъэпкъ быжэ зэхэс къэралу щыт. Лъэпкъ нэхъ иныр тайхэра джылэм и 80% мэхъухэр. Къушъхьэ лъэныкъуэхэм тайхэм и Ӏыхьлъыгъуэ хъууэ лъэпкъ бжыгъэхэр мэпсо. ЕтӀуану инагъкӀэ лъэпкъ дэсыр лаохэра. Абыхэм пэмыкӀыу диспорэ виетнамхэр, хъутхэр, кхмерхэр джоуэ дэс.

Къэралым и дин нэхъышъхьэр буддэныгъэ, абым пылъыр къэралым и 90%. ПэмыкӀыу дин щыӀэхэр: мыслъымэныгъэ (4,5%), чыристэныгъэ (1% нэхъри нэхъ макӀэ).

АдминистрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Тайлэндым и администрациэ гуэшыгъуэмкӀэ и шӀыпӀэтхыпхъэ

Тайлэндыр унитар къэралу щыт, администрациэкӀэ провинциэ 75-кӀэ мэгуэчыр, я кӀуэцӀым куейкӀэ гуэчыжьху. Къэралым и къалэ нэхъышъхьэ Бангкокыр шъхьахут муниципал куейуэ къыхэгъэкӀа.

Дзэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

Пэштыхьей дзэм и шъауэхэр къэрал зэхъуэкӀыгъуэ 2006 гъэм щэӀэм хэтахэр
Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Тайлэндым и дзэр

2002 гъэм, джэм шъауэ хэттэр нэрыбгэ 200 мину хъут. Дзэр зэргуэшыр — щӀызекӀуэдзэ, уэгу-зауэдзэ, хыдзэ джоуэ. Ӏэшым и нэхъыбэр НАТО-мрэ ДжРК-мрэ къыкӀагъэкӀахэм ящыщ.