НапэкӀуэцӀ Хъырцей и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Country
|АдыгэцӀэр                  = Хъырцей
|ИцӀэдыдэр                  = {{lang-ka|საქართველო}}
|ИцӀэм еуэ = Хъырцейм
|Нып = Flag of Georgia.svg
|Дэмыгъэ = Greater coat of arms of Georgia.svg
|Гоуидзэр = ძალა ერთობაშია (''Зэгуэтыным лъэшыгъэр зхэлъыр'')
|Къэрал уэрэдым и цӀэр = თავისუფლება
|Аудио = Tavisupleba vocal.ogg
|ШӀыпӀэтхыпхъэм = Europe Location Georgia uncontrolled highlighted.svg
|lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 41|lat_sec =
 |lon_dir = E|lon_deg = 43|lon_min = 33|lon_sec = 
 |region                   = GE
 |CoordScale               = 
|Бзэхэр = [[хъырцыбзэ]]
|Хуитыныгъэм и махуэ = 1991 мэлыжьыхьэм и 9
|КъызхэкӀар = [[РССЗ]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр = [[Тбилиси]]
|ӀэнатӀэ хабзэр = [[республикэ]]
|Къалэ нэхъ инхэр = [[Кутаиси]], [[Батуми]], [[Рустави]], [[Зугдиди]], [[Гори]], [[Поти]]<ref>Конституциэм зэритымкӀэ къалэ [[Цхинвал]]ымрэ [[Согъум]]ымрэ Хъырцейм хэтхэ, ауэ [[Ипшъэ Осетиэ]]мрэ [[Апхъаз]]ымрэ зи ӀэнатӀэ зкӀэтхэр</ref>
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр = Президент
|Тхьэмадэхэр = [[Саломе́ Зурабишви́ли]]
|И инагъымкӀэ и пӀэр = 118
|ШӀыпӀэр = 69 700<ref>И ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км²</ref>
|Псым и процентыр =
|Этнохоронимыр =
|Джылу дэсымкӀэ и пӀэр = 114
|Джылэр = 4 385 400
|Джылэбжыгъэм и гъэр = 2009
|Джылэм и Ӏувагъыр = 63
|ВКӀуП = 10,7 млрд (ДВФ), 20,23 млрд (ЦРУ)
|ВКӀуП-р гъэ щатар = 2009
|ВКӀуП-мкӀэ и пӀэр = 122
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр = 4757 (ДВФ), 4400 (ЦРУ)
|Валутэр = [[лари]]
|Доменхэр = [[.ge]]
|Телефон кодыр = 995
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +4
|Гулъытыгъуэ = {{Reflist}}
|Commons = Georgia_(country)
}}
'''Хъырцей''' ({{lang-ka|საქართველო}}) — [[Къаукъаз|Ипшъэ Къаукъазым]] хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — [[Тбилиси]].

== Хэкумэтхыр ==
{{Main|Курджым и хэкумэтх}}
Хъырцейр [[Къаукъаз ЩӀыбагъуэ|Къаукъаз КӀыбэгъум]] хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: ишъхъэрэмкӀэ — [[Урысей]]м, [[Апхъаз]]ым, [[Ипшъэ Осетиэ]]м (яужырей къэралитӀыр Хъырцейм езым и хэкухэу къелъытэ, Урысейм окупациэ ишъауэ), къуэкӀыпӀэмкӀэ — [[Азэрбиджан]]ым, ипшъэмкӀэ — [[Ермэлы|Ермэлеймрэ]] [[Тыркуей]]мрэ, къуэхьэпӀэмкӀэ [[Хы ФӀыцӀэ|хы ФӀыцӀэм]] и Ӏуфэм Ӏохьэ.
 
КъызэриӀохумкӀэ, къэралым и инагъыр — 69 700 км², Ӏохур зэртетымкӀэ, и ӀэнатӀэм кӀэтыр — 57 200 км².
 
Хъырцейм и ипшъэ лъэныкъуэмкӀэ [[Къаукъазышхуэтх]]ыр ирокӀуэ, ипшъэмкӀэ [[КъаукъазцӀыкӀуэтх|КъаукъазцӀыкӀуэтхыр]]. А тхитӀым я зэхуакум [[Колхи губгъуэ]]р дэлъ.
 
Къэралым къышъхьэпэгъуэ [[ЩӀыкӀэлъ|шӀыкӀэлъ]] бжыгъэхэр иӀэ, абым пэмыкӀыу бэгъуауэ хуабэ псынэхэр, яшъхьэщыту курортхэр.
 
Хъырцейм и хьэйуар зэхэкӀыу щыт, субтропикхэм щыкӀедзэри курытыгъуэм носыр.

== Тхыдэр ==
{{Main|Хъырцейм и тхыдэ}}
Япэрей къэралу Хъырцейм и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэтар [[Чолхидэ|Чолхидэ пэштыхьей]], VI ди лъэхъэнэм и пэм зэфӀэувар. IV ди лъэхъэнэм и пэм Хъырцейм и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм [[Картли пэштыхьей]] къыхокӀ.

IV лъэхъэнэм и кухэм Картлим и къэралыгъуэ дину хъур [[Заухэ Чыристэныгъэ|заухэ чыристэныгъэ]].

VII лъэхъэнэм Хъырцейр [[Хьэрып Халифэт]]ым еубыд, [[Къаукъаз ЩӀыб|Къаукъаз кӀыбагъум]] мыслъымэн диныр хэхьэн кӀедзэ.

Зэманыгъэ нэхъ лъэшу къэлъытэгъуэ зыратыр XI—XII лъэхъэнэхэра — [[Даут IV|Даут IV-мрэ]] [[Тамарэ гуащэ]]мрэ я ӀэнатӀэгъуэм къэралыр щыкӀэтам. Абым щыгъуэ Хъырцейр [[Къаукъаз ЩӀыб|Къаукъаз кӀыбагъум]] и къэрал нэхъ лъэш мэхъур, хабзэмрэ экономикэмрэкӀэ зыкъиӀэтауэ.

XIII—XIV лъэхъэнэхэм Хъырцейм [[Монголыдзэ]]р тоуэр, яужым [[Темырлэн]] и зекӀуэ зытӀущым, и къэрур къэралым кӀуэдын кӀедзэ, хэку бжыгъу хэхохур.

XVII—XVIII лъэхъэнэхэм Хъырцейр [[Уэсмэн империэ|Уэсмэнеймрэ]] [[Къажэр империэ|Къажэрымрэ]] я зэпэубыдыгъуэ мэхъур. 1783 [[Урысей империэ|Урысеймрэ]] Хъырцеймрэ Джэрджэ тхылъ кӀатхэ, абы щыкӀэдзауэ [[Картли Кахетиэ]]р Урысейм и протекторатым кӀэт.

1801 гъэм [[Картли Кахетиэ]]р [[Урысей империэ]]м хохьэ. XIX лъэхъэнэм Курджейм и хэку хъуари Урысейм зыхеубыдэ, абыхэм щымыхъукӀэ [[Къаукъаз ЩӀыб|Къаукъаз кӀыбагъум]] хэт къэралу хъуари.

1918 гъэм [[Демократ Республикэ Хъырцей]] траӀуэ къэралым, 1921 гъэм [[РУСФС|РУСФС-м]] хохьэ.

1922 щыкӀэдзауэ 1936 гъэм нэс Хъырцейр [[Республикэ Къаукъаз-КӀыбагъу СФС|Республикэ Къаукъаз-КӀыбагъу СФС-м]] хэт, 1936 гъэм щыкӀэдзауэ 1991 нэс Хъырцейр [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|РССЗ-м]] хэт.

1991 гъэм Хъырцейр къэрал хуит мэхъур. 1991—1993 гъэхэм Хъырцейм и ӀэнатӀашъхьэм [[Апхъаз]]ымрэ [[Ипшъэ Осетиэ]]мрэ кӀокӀхэр, де-факту къэрал хуит хъуху, ауэ дунем къамлъытаху.

2008 гъэм, [[ШышъхьэӀу зауэ|ШышъхьэӀу зауэм]] яуж, [[Урысей]]мрэ, яужкӀэ пэмыкӀ къэралхэми [[Апхъаз]]ымрэ [[Ипшъэ Осетиэ]]мрэ я хуитыныгъэр къалъыта.

== Джылэр ==
{{Main|Хъырцейм и джылэр}}
Хъырцейм и джылэр 2002 гъэмкӀэ зэрыхъутэр 4 369 579 цӀыху. Лъэпкъ дэсхэр: [[хъырцэхэр]] (83,7 %), [[азэрбиджанхэр]] (6,5 %), [[ермэлы]] (5,7 %), [[урысхэр]] (1,5 %), [[осетинхэр]] (0,9 %), пэмыкӀхэр (1,7 %).

== АдминистрациэмкӀэ гуэчыгъуэр ==
{{Main|Хъырцейм администрациэкӀэ и гуэшыгъуэр}}
Хъырцей — къэрал унитару щыт. АдминистрациэмкӀэ хэку 10, автоном республикэ 2 — [[Автоном Республикэ Апхъаз|Апхъазрэ]] [[Автоном Республикэ Аджариэ|Аджариэмрэ]].

[[Азгъей Автоном Республикэ]] [[Ипшъэ Осетиэ]]мрэ Хъырцейм и ӀэнатӀэм кӀэтхэкъым, къэлъытэгъу Хъырцейм зэришъымкӀэ ([[АШЗ|АШЗ-м]] и президентым и администрациэм, [[Еуропэм и комиссиэ]]ми) Урысейм окупациэ ишъауэ.

{| class="wikitable" style="margin:auto"
! №
! Хэкухэр
! Къалэ нэхъышъхьэхэр
| rowspan="14" | [[Файл:Regions of Georgia.png|250px]]
|-
| 1
| [[Азгъей Аутоном Республикэ]]¹
| [[Согъум]]
|-
| 2
| [[Самегрело — Земо-Сванети]]
| [[Зугдиди]]
|-
| 3
| [[Гуриэ]]
| [[Озургети]]
|-
| 4
| [[Аутоном Республикэ Аджариэ]]
| [[Батуми]]
|-
| 5
| [[Рача-Лечхуми — Квемо-Сванети]]²
| [[Амбролаури]]
|-
| 6
| [[Имеретиэ]]²
| [[Кутаиси]]
|-
| 7
| [[Самцхе-Джавахетиэ]]
| [[Ахалцихе]]
|-
| 8
| [[Шида-Картли]]²
| [[Гори]]
|-
| 9
| [[Мцхета-Мтианети]]²
| [[Мцхета]]
|-
| 10
| [[Квемо-Картли]]
| [[Рустави]]
|-
| 11
| [[Кахетиэ]]
| [[Телави]]
|-
| 12
| [[Тбилиси]]
| [[Тбилиси]]
|-
| colspan="3" | ''Гулъытыгъуэ'': 1 — и ӀэнатӀэм кӀэткъым зэр хэку, 2 — лъэныкъуэ гуэрэхэр и ӀэнатӀэм еубыдыр.
|}
<br><gallery caption="Хъырцей">
Tbilisi-Sameba-Kathedrale-16-2019-gje.jpg|
Mtskheta-Jvari-Kirche-26-2019-gje.jpg|
Georgische Heerstrasse-40-Bergkegel-2019-gje.jpg|
Stepantsminda-Dreifaltigkeits-Kirche-10-Glockenturm-2019-gje.jpg|
Stepantsminda-Hochzeitspaar-2019-gje.jpg|
Stepantsminda-08-Gergeti-Kuh-2019-gje.jpg|
Tsinandali-22-Park-drei Damen-2019-gje.jpg|
</gallery>
== ТехьэпӀэхэр ==
* [http://www.president.gov.ge/?l=E&m=0&sm=0 Курджы Республикэм и президентым и сайт]
* [http://www.government.gov.ge Курджы Республикэм и ӀэнатӀашъхьэм и сайт]

{{Къаукъаз}}
{{Geo-stub}}

[[Категориэ:Хъырцей]]