НапэкӀуэцӀ Тайван и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Distinguish|Хъутей Джылэ Республикэ|Хъутей Джылэ Республикэм}}
{{Country
|АдыгэцӀэр                  = Хъутей Республикэ
|ИцӀэдыдэр                  = {{lang-zh|中華民國 (Zhōnghuá Mínguó)}}
|ИцӀэм еуэ                  = Хъутей Республикэм
|Нып                       = Flag of the Republic of China.svg
|Дэмыгъэ                   = National Emblem of the Republic of China.svg
|Гоуидзэр                  =
|Къэрал уэрэдым и цӀэр      = 中華民國國歌
|ШӀыпӀэтхыпхъэм             = Locator map of the ROC Taiwan.svg
|lat_dir = N|lat_deg = 22|lat_min = 57|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 120|lon_min = 12|lon_sec = 0
 |region                   = 
 |CoordScale               = 
|Зэпаубыд статус           = true
|ДипломатиэмкӀэ къэзылъытэ = къэрал 23-м<ref name="newsru.com"/>
|Бзэхэр                    = [[хъутыбзэ]]
|Щыхалъхьар                = [[1911]] [[жэпуэгъуэм и 10]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр         = [[Тайбэй]]
|ӀэнатӀэ хабзэр             = [[Президент республикэ]]
|Къалэ нэхъ инхэр          = [[Тайбэй]]
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр       = [[Президент]]<br>[[Премиер-министр]]
|Тхьэмадэхэр               = [[Ма Инцзю]]<br>[[У Дунии]]
|И инагъымкӀэ и пӀэр        = 134
|ШӀыпӀэр                    = 35 980
|Псым и процентыр          = 10,3
|Этнохоронимыр             =
|Джылу дэсымкӀэ и пӀэр      = 50
|Джылэр                    = 23 069 345
|Джылэбжыгъэм и гъэр       = 2009
|Джылэм и Ӏувагъыр          = 636
|ВКӀуП                      = 711 418 млн.
|ВКӀуП-р гъэ щатар          = 2008
|ВКӀуП-мкӀэ и пӀэр           = 19
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр        = 30 881
|Валутэр                   = [[Тайуан долларыщӀэ]]
|Доменхэр                  = [[.tw]]
|Телефон кодыр             = 886
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +8
|Гулъытыгъуэ               = <!-- <references/> -->
}}
'''Хъутей Республикэ''' ({{lang-zh|中華民國國歌, Zhōnghuá Mínguó}}) е '''Тайван''' — [[Азиэ|Азиэм]] хэт, ныкъуэ-къэлъыту щыт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — [[Тайбэй]].

== Хэкумэтхым и пӀэр ==
Джыпсту Хъутей республикэм и ӀэнатӀэм кӀэт [[Тайуан хы тӀыгур|Тайуан]] хы тӀыгур, абым пэмыкӀыуи къыбгъэдэлъ хы тӀыгу бжыгъэ [[Хъутей хы|Хъутей хым]] хэтхэм ящыщху.

== Тхыдэр ==
{{Main|Хъутейм и тхыдэ}}
[[Файл:Chinese republic forever.jpg|thumb|left|Сун Ятсенрэ Юан Шикайрэ я сурэт зтедза плакат]]
1911 гъэм нэс Хъутейр империэу щыта. 1911 гъэм [[Синхай револуциэ|Синхай револуциэм]] яуж пэштыхьыр трагъэкӀри къэралым республикэ траӀуэ. Япэрей президент хъуар [[Сун Ятсен]], политикэ партиэ «[[Гоминдан|Гоминданыр]]» хэзылъхьар. Абым яуж ӀэнатӀэм Ӏухьэр [[Юан Шикай]] — хъутей дзэм и тхьэмадэ, 1913 гъэм и диктатурэр трегъэувэ, 1915 гъэм императору зытреӀуэ.

[[Япэрей дунейпсо зауэ|Япэрей дунейпсо зауэм]] Хъутейм зыми и лъэныкъуэ къэзэримыштэнур къэӀоху, ауэ 1917 гъэм формалу зауэм хохьэ, хэхьа шъхьэкӀэ зауэ иригъэкӀуэкӀкъым. [[Джэрмэн|Джэрмэным]] и хъутей колониэхэр ([[Циндао]]) текӀуахэм я хэт [[Япон|Японым]] хокӀуэхэ, ауэ хъутей хасэм зэпэубыдыгъуэ абым къыхехри шӀыпӀэхэр Хъутейм хуагъэзэжь.

1916 гъэм [[Юан Шикай|Юан Шикайм]] и ӀэнатӀэпӀашъхьэ императорыр къэгъанэ, джылэ зыкъэӀэтыгъуэ бжыгъэ екӀуэкӀа яуж. Республикэр аргуэру зэфӀоувэжь.

1923 гъэм [[Хъутейм и Коммунист Партиэ|Хъутейм и Коммунист партиэ]] (ККП) халъхьэ, [[Мао Цзедун]] и тхьэмаду.

XX лъэхъэнэм и пэм Хъутейр хэку-хэку пщыхэм зэхагъэкӀауэ щытт, зэпамыуду я зэхуакухэм зауэхэр екӀуэкӀыу, я шъхьэӀохухэм нэхъ пымылъху. Абым шъхьэкӀэ хъутей националистхэм («[[Гоминдан|Гоминданым]]» хэтхэр) коммунистхэм яхэтху 1926 гъэм «[[Ипшъэ зекӀуэ|Ипшъэ зекӀуэм]]» ежьахэ, абым икӀэм къэралым и нэхъыбэр хуит яшъа. [[Сун Ятсен]] дунем ехыжьа яуж «[[Гоминдан|Гоминданым]]» и тхьэмаду техьэр [[Чан Кайши]].
[[Файл:Chiang Kai-shek in full uniform.jpeg|thumb|left|180px|[[Чан Кайши]]]]
Яужым «[[Гоминдан|Гоминданымрэ]]» [[Хъутейм и Коммунист Партиэ|Коммунист партиэмрэ]] я зэпылъыгъуэр зэӀохьэри Хъутейм джылэ зауэ къожьэ партиэхэм я зэхуакумкӀэ. Япон агрессиэ къэжьэм, пэщытыфын шъхьэкӀэ партэхэм я къэрухэр зэхагъэхьан хуэй мэхъур. 
1937 гъэм [[Япон|Японым]] зауэшху поувэ Хъутейм, и шӀыпӀэ нэхъыбэр оккупациэ ишъауэ. 1945 гъэм и шышъхьэӀум [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|Совет Зэгуэтхэм]] я [[Дзэ Плъыж|Дзэ Плъыжьыр]] [[Япон|Японым]] зауэ ирет, оккупациэм хэта [[Манчжуриэ|Манчжуриэр]] хуит ешъыжьри коммунист лъэныкъуэм ират.

[[ЕтӀуанэ дунейпсо зауэ|ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм]] яуж националистхэмрэ коммунистхэмрэ я зэпэщытыныр увыӀэкъым. Националистхэр хом-хомурэ Хъутей континентым ирагъэкӀхэ, яужым хы тӀыгу [[Тайуан|Тайуаным]] кӀуэсэжьын хуэй мэхъухэ. 1949 гъэм коммунистхэм [[Джылэ Республикэ Хъутей]] (ДжРК) къэралым траӀуэ, япэрейкӀэ къуэхьэпӀэ лъэныкъуэ къэралхэм къамылъытэтэр.

1971 гъэм [[Лъэпкъ Зэгуэтхэр, ЛъЗ|ЛъЗ-м]] Хъутейм ицӀэкӀэ хэттэр тайуан лъэныкъуэра, яужым [[Джылэ Республикэ Хъутей|ДжРК-м]] зэрехъуэкӀыр.

[[Чан Кайши]] и тетыгъуэр авторитарну щытт, дунем ехыжа яуж демократ зэхъуэкӀыгъуэхэр къэжьа къэралым. Тайуаным хуитыныгъэм и лъэныкъуэмкӀэ екӀуэкӀын кӀидза, а хуитыныгъэр къэрал 23-м къалъытэ<ref name="newsru.com">[http://newsru.com/world/14jan2008/malavi_print.html Малавим щигъэта Тайуаным и хуитыныгъэр къилъытэн]</ref>.

== Къэрал зэхэтыкӀэр ==
[[Файл:Presidential Building, Taiwan (0747).JPG|thumb|right|Тайбэй дэт президент-унэр]]
{{Main|Хъутей республикэм и къэрал-политикэ зэхэтыкӀэр}}
Иджырей [[Хъутей республикэм и конституциэ|конституциэр]] къыщыдагъэкӀар 1947 гъэм, бжыгъэрэ ягъэтэрэзыжьауэ щыта. Политикэ зэхэтыкӀэм уэджэ зэрыхъунур — демократ республикэ, президент ӀэнатӀэ лъэш зиӀэ.

Къэралым и тхьэмадэр президент, премиер-министырри, хасэ зэхэтыкӀэри и арэзыгъуэкӀэ нэхъ мыхъу. Парламентыр зы лъэныкъу щыт, депутат 225 хэту, депутатыр илъэсищкӀэ хахыр.

Хабзэ-дэгъэкӀыу иджыри къэралым иӀэр Лъэпкъ хасэ, цӀыху 300 хэту, и лъэжьыгъэр — конституциэм хуэныкъуэгъуэ иӀэхэм елэжьу гъэтэрэзынымрэ президентым къуэншэгъуэ иӀэмэ пшыныжыгъэ ищӀыжынымрэ.

== Экономикэр ==

{{Main|Хъутей республикэм и экономикэр}}
Хъутей республикэр дунем и зы къэралхэм я щыщ зи экономикэр нэхъыфӀу зэфӀэтыр, ВКӀуП-ымкӀэ дунем и пӀэр 17-рей. Экономикэр зытетыр текнологиэшхуэ къыщӀэгъэкӀыгъэр (ВКӀуП-ым 31%), финанс лэжьыгъэхэр (ВКӀуП-ым 21%), щэхуэныр (ВКӀуП-ым 19%), губгъуэ лэжьыгъэхэр (ВКӀуП-ым 2%).

Тайуаныр дунем и зы нэхъ лъэшхэм ящыщ компутэр къыкӀэгъэкӀынымкӀэ. Къэрал къыдэшъхэр абымкӀэ — [[Япон]], [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ]], [[Еуропэ]] къэралхэр.

Къэралым и ахъчэр — [[тайуан доллар]]

== АдминистрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр ==
{{Main|Хъутей республикэм и администрациэ гуэшыгъуэр}}
Хъутей республикэр унитар къэралу щыт. Къэралыр хэкуитӀу гуэша, ахэр куэйкӀэ зэхокӀыжхэ, я кӀуэцӀым муниципалитеткӀэ гуэшху. Абым пэмыкӀыу къэралым и ӀэнатӀэгъуэр материк [[Джылэ Республикэ Хъутей|Хъутейм]] и шӀыпӀэмрэ къэрал бжыгъэ къыбгъэдэлъхэм я шӀыпӀэхэмрэ хуэныкъуэкъу щыт. 

<div style="text-align: center;">
<gallery widths="280">
File:ROC first-order divisions.png|Тайуан и администрациэ гуэчыгъуэр
File:中華民國爭議領土-en.svg|Тайуан и ӀэнатӀэгъуэр зыхуэныкъуэкъу шӀыпӀэхэр
</gallery>
</div>

== Джылэр ==
[[Файл:TaiwanTemple2003.jpg|thumb|right|Луншан чылисэ (龍山寺), Тайбэй]]
{{Main|Хъутей республикэм и джылэр}}
2009 гъэм зэрщытамкӀэ къэралым джылу дэсар 23 069 345. Лъэпкъ нэхъ индыду абыхэм хъутхэр (98%) ([[Ханхэр (лъэпкъ)|ханхэр]]), езы хы тӀыгум щыщ лъэпкъ [[Гаошан|гаошанхэр]] 2% нэхъ хъухэкъым. Бзэнэхъышъхьу зэ къалъытэр — [[хъутейбзэ]]. Диныр — 94% [[Буддэдин|буддэныгъэм]] пылъ, 4,5% — [[Чыристэндин|чыристэныгъэмрэ]] [[Мыслымэндин|мыслъымэныгъэмрэ]] пылъ.

== Дзэр ==
[[Файл:ROC Navy PFG3-1202 and S-70C.jpg|thumb|left|ХъумакӀуэ кхъухьрэ и вертолот]]
{{Main|Хъутей республикэм и дзэр}}
Дзэм хэтым я бжыгъэр 1 965 000 мэхъу. Дзэм и мылъкур 10, 5 млд $ мэхъу (ВКӀуП-ым 2,2%, дунем 75 пӀэ иӀыгъ). Къулыкъу хьыгъуэ ныбджыр илъэс 19 кӀедзэ.

Дзэр зэрзэхэкӀыр: щӀызекӀуэдзэ, хыдзэ (хызекӀуэдзэ хэту), уэгу-зауэдзэ, дзэ зэгуэт ӀэнатӀэщӀэтыгъуэ, полициэдзэ ӀэнатӀэщӀэтыгъуэ джоуэ. 

Ӏэшэр — [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ-м]], [[Британиэшхуэ|Британиэшхуэм]], [[Джэрмэн|Джэрмэным]], [[Фрэндж|Фрэнджым]] щыщ Ӏэшъагъу. 

== Гулъытыгъуэ ==
<references/>

== ТехьэпӀэхэр ==
{{Commons|Category:Republic of China}}
* [https://web.archive.org/web/20101113033527/http://geo.1september.ru/2005/17/3.htm Хъутей Республикэ]

{{Geo-stub}}