НапэкӀуэцӀ Сауд Хьэрыпей и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Country
|АдыгэцӀэр                  = Сауд Хьэрыпей
|ИцӀэдыдэр                  = {{lang-ar|المملكة العربية السعودية}}
|ИцӀэм еуэ                  = Сауд Хьэрыпейм
|Нып                       = Flag of Saudi Arabia.svg
|Дэмыгъэ                   = Emblem of Saudi Arabia.svg
|Гоуидзэр                  = أشهد أن لا إله إلاَّ الله و أشهد أن محمد رسول الله
|Къэрал уэрэдым и цӀэр      = عاش الملك
|ШӀыпӀэтхыпхъэм             = Saudi Arabia (orthographic projection).svg
|Аудио                     = Saudi Arabian national anthem, performed by the United States Navy Band.oga
|lat_dir = N|lat_deg = 23|lat_min = 43|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 44|lon_min = 07|lon_sec = 0
 |region                   = 
 |CoordScale               = 
|Бзэхэр                    = [[хьэрыпыбзэ]]
|Щыхалъхьар                = [[23 сентября]] [[1932]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр         = [[Эр Рияд]]
|ӀэнатӀэ хабзэр             = [[Пэштыхьей ӀэнатӀэпӀашъхьэ]]
|Къалэ нэхъ инхэр          = [[Эр Рияд]]
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр       = [[Пэштыхь]]
|Тхьэмадэхэр               = [[Абдаллэ ибн Абдэл Азиз]]
|Нэхъышъхьэ диныр          = [[Ислъам]]
|И инагъымкӀэ и пӀэр        = 13
|ШӀыпӀэр                    = 2 218 000
|Псым и процентыр          =
|Этнохоронимыр             =
|Джылу дэсымкӀэ и пӀэр      = 43
|Джылэр                    = 28 686 633
|Джылэбжыгъэм и гъэр       = 2009
|Джылэм и Ӏувагъыр          = 12
|ВКӀуП                      = 467.7 млрд.
|ВКӀуП-р гъэ щатар          = 2008
|ВКӀуП-мкӀэ и пӀэр           = 27
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр        = 20,700
|Валутэр                   = [[Сауд реал]]
|Доменхэр                  = [[.sa]]
|Телефон кодыр             = 966
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +3
|Гулъытыгъуэ               = 
}}
'''Пэштыхьей Сауд Хьэрыпей''' ({{lang-ar|المملكة العربية السعودية - эл-Мамлака эл-Арабийе эс-Суудийе}}) — [[Азиэ]]м хэт къэрал, [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу]]м. Къалэнэхъышъхьэр — [[Эр Рияд]].

== Хэкумэтхыр ==
[[Файл:Saudi Arabia Topography.png|thumb|left|Сауд Хьэрыпейм и шӀыпӀэтхыпхъэ]]
Сауд Хьэрыпейр ипшъэ-къуэкӀыпӀэ [[Азиэ]]м хэт, [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу]]м, [[Хьэрып хы тӀыгуныкъуэ]]м.

И гъунапкъэхэр здыӀухьэр: ишъхъэрэ лъэныкъуэм — [[Мысыр]]ым, [[Йордан]]ым, [[Ираку]]м, [[Кувейт]]ым джоуэ, къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм — [[Катар]]ым, [[Хьарып Ӏэмирэт Зэгуэт|ХьӀЗ-м]], [[Оман]]ым джоуэ, ипшъэ лъэныкъуэм — [[Йемен]]ым. Ипшъэ лъэныкъуэм гъунапкъэр пшахъуалъэм зэрикӀым шъхьэкӀэ Сауд Хьэрыпеймрэ [[Йемен]]ымрэ я гъунапкъэм хэкӀуэдэгъуэ иӀыу ирокӀуэ.

Сауд Хьэрыпейм и шӀыпӀэр [[хы Плъыж]]ым и Ӏуфэм Ӏохьэ (къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм), [[Къажэр хыжэ]]м и Ӏуфэм къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэмкӀэ.

Къэрал шӀыпӀэм и нэхъыбэр пшахъуалъэхэм яубыд. КъуэхьэпӀэ лъэныкъуэм Ӏуашъхьэ [[Хиджаз]]хэр хэлъ.

Климэтыр ишъхъэрэ лъэныкъуэм субтропику щыт, ипшъэм тропику. Гъэмахуэр хуабэ Ӏэуэ щыт, шӀымахуэр хуабэ. ЩӀышылэм и курыт температурэр +8 щыкӀэдзауэ +21°С нос, бадзэуэгъуэм +26 щыкӀэдзауэ +42°С нос. Къехыгъэхэм мащӀэ Ӏэуэ щыӀэ (70-100 мм гъэм), псы ежэху иӀэкъым.

== Тхыдэр ==
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и тхыдэр}}
Пэсырем [[Хьэрып хы тӀыгуныкъуэ]]м джуртрэ хьэрып лъэпкъхэмрэ исхэт. Абдежыры дунем и зы дин нэхъ иныр къызхэкӀар [[Ислъам|мыслъымэныгъэр]].

632 гъэм [[Хьэрып халифэт]]ыр халъхьэ, и къалэ нэхъышъхьу хъур [[Мекка]]. И шӀыпӀэхэр бжыгъу хохъуэ [[Хьэрып хы тӀыгуныкъуэ]]м щымыхъукӀэ [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу]]р зэрщыту хохьэ, [[Еуропэ]]мрэ [[Африкэ]]мрэ я лъэныкъуэ гуэрэхэри.

[[Хьэрып халифэт]]ыр зэхэхуа щыхъум [[Хьэрып хы тӀыгуныкъуэ]]м [[Уэсмэн империэ|уэсмэн]] ӀэнатӀэр къохьэри XVI лъэхъэнэм идежь зэр шӀыпӀу еубыд.

XVIII лъэхъэнэм и курытым , зыкъэӀэтыгъуэ быгъэ екуэкӀа яуж, япэрей Сауд къэрал къыхокӀ, илъэс 73 щыӀэуэ, яужым уэсмэныдзэм пэщымтыфу хокӀуадэ. И пэштыхь хъур [[Мухьэмэд ибн Сауд]].

1824 гъэм етӀуанэ Сауд къэрал мэхъур, лъэпкъ [[Рашидихэр|Рашидихэм]] я дзэм пэмыщытыфу хокӀуадэ. Саудхэ я лъэпкъыр [[Кувейт]]ым йокӀхэ.

1902 гъэм [[Абдэл Азиз ибн Сауд]]ым [[Эр Рияд]]ыр еубыд, 1912-м — [[Нэджд]]ыр, [[Хьэрып]]ым икум хэт хэкужъ. 1926 гъэм [[Абдэл Азиз ибн Сауд]]ыр [[Хиджаз]]ым, хьэрып къэралым и пэштыхь мэхъур, [[Япэрей дунейпсо зауэ]]р щекӀуэкӀым хуитыныгъэ къишта. 1932 фокӀадэм и 23 [[Хиджаз]]ымрэ [[Нэджд]]ымрэ зэгохьэхэ Сауд Хьэрыпей зыуэ.

1930 гъэхэм и кӀэм [[Хьэрып хы тӀыгуныкъуэ]]м [[фатэгын]] бэуэ хэлъу къагъуэтыр. Я елэжьыныр щыкӀадзар [[ЕтӀуанэ дунейпсо зауэ]]р щиухам яуж, 1946 гъэм.

Фатэгын лэжьыгъэм къэралым къыхихамкӀэ социал реформэ бжыгъэхэр ирагъэкӀуэкӀа, инвраструктурэ кӀэуэ яшъа.

== Къэрал зэхэтыкӀэр ==
[[Файл:Abdullah of Saudi Arabia.jpg|thumb|right|150px|Пэштыхь [[Абдалла ибн Абдел Азиз|Абдалла ибн Абдель Азиз]]]]
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и къэрал-политикэ зэхэтыкӀэр}}
Сауд Хьэрыпейр пэштыхьей къэралу щыт. Къэралым и тхьэмаду тетыр пэштыхь [[Саудит]] лъэпкъым щыщу. Къэралым и конституциу щытыр [[Къурӏан]], хабзэдэгъэкӀымрэ мэхьчэмэмрэ зытетхэр — [[Шэриат]]ыра, абыми пэштыхьэм и ӀэнатӀэмрэ и пӀалъэхэмрэ еубыд.

ХабзэгъэзанкӀэ лъэжьыгъэм пылъыр [[Сауд Хьэрыпейм и Министырхэм я хасэ|Министырхэм я хасэра]], хабзэдэгъэкӀым - [[Мэджлыс аш Шура]]. Къэралым сыт хуэдэ партии къадэкъым.

Къэралыгъуэ дину щытыр [[Ислъам|мыслъымэныгъэ]].

== Джылэр ==
[[Файл:Kabaa.jpg|thumb|left|180px|Къааба — мыслъымэныгъэм щыщ зы ауш, Меккэм дэт]]
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и джылэр}}
2009 гъэмкӀэ къэралым джылу дэсу къыкӀэкӀар 28 686 633, абыхэм 5,5 млн. - пэмыкӀ къэралхэм щыщ джылу. 88% джылэм щыщу къалэхэм дэсхэ, куэч псэукӀэ езгъэкӀуэкӀхэр 5% мэхъур.

Лъэпкъ зэхэтыкӀэр къэралым — 90% — [[Хьэрыпхэр|хьэрыпхэ]], адрейхэр — пэмыкӀ хьэрып къэралхэм къикӀахэр, [[Индиэ]]м, [[Ипшъэ-КъуэкӀыпӀэ Азиэ]]м.

Диным пылъым я нэхъыбэӀуэр мыслъымэнхэ.

== Экономика ==
[[Файл:Mamlaka .jpg|thumb|right|Kingdom Centre — пэштыхьейм и унэ нэхъ лъагэ]]
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и экономикэр}}
Къэралым и экономикэр зтетыр [[фатэгын]] къыкӀэхынымрэ и елэжьынымрэ, абым пэмыкӀыу хамэ къэралхэм [[Мекка|Меккэмрэ]] [[Мединэ]]мрэ хьэджышъ къакӀуэхэм ятымрэ.

Фатэгын къыкӀэхыгъэм къэралым и буджетым 75% хелъхьэ, ВКӀуП-ым 45%. Фэтэгыну и шӀыпӀэм кӀэлъым шъхьэкӀэ Сауд Хьэрыпейр нэхъышъхьу хэт [[ОПЕК|Фэтэгын экспортым пылъ къэралхэм]] я зэгуэтыгъуэм.

ЭкономикэмкӀэ къыпылъ къэралхэр — [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ]], [[Джэрмэн]], [[Джылэ Республикэ Китай|Китай]], [[Япон]] пэмыкӀхэр.

== АдминистрациэмкӀэ и гуэшыгъуэр ==
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и администрациэ гуэшыгъуэр}}
Сауд Хьэрыпейр унитар къэралу щыт, администрациэкӀэ 13 куейуэ мэгуэч.
{| class="wikitable" style="width:70%;margin:auto;"
!№
!Куейр
!Къалэ нэхъышъхьэр
!rowspan="14" | [[Файл:SaudiArabiaNumbered.png|250px|]]
|-
|1
|[[Эл Баха]]
|[[Эл Баха (къалэ)|Эл Баха]]
|-
|2
|[[Эл Худуд эш Шамалийя]]
|[[Арар]]
|-
|3
|[[Эл Джауф]]
|[[Эл Джауф (къалэ)|Эл Джауф]]
|-
|4
|[[Эл Мадина]]
|[[Медина]]
|-
|5
|[[Эл Касим]]
|[[Бурайда]]
|-
|6
|[[Эр Рияд (куей)|Эр Рияд]]
|[[Эр Рияд]]
|-
|7
|[[Эш Шаркийя]]
|[[Даммам]]
|-
|8
|[[Асир]]
|[[Абха]]
|-
|9
|[[Хаил]]
|[[Хаил (къалэ)|Хаиль]]
|-
|10
|[[Джизан]]
|[[Джизан (къалэ)|Джизан]]
|-
|11
|[[Мекка (куей)|Мекка]]
|[[Мекка]]
|-
|12
|[[Наджран]]
|[[Наджран (къалэ)|Наджран]]
|-
|13
|[[Табук]]
|[[Табук (къалэ)|Табук]]
|}

== Дзэр ==
[[Файл:Saudi Arabian Humvee.jpg|thumb|left|Авто Humvee саудым и щӀызекӀуэдзэм щыщу]]
{{Main|Сауд Хьэрыпейм и дзэр}}
Дзэм цӀыху хэтыр мин 225 фӀокӀыр. 2006 гъэм дзэм и мылъкур 31, 255 миллиард $ хъут — ВКӀуП-ым и 10%.

Дзэр зэргуэшыр — щӀызекӀуэдзэ, Пэштыхьым и уэгу-зауэдзэ, хыдзэ, ракетэдзэ, уэгупэщытыгъуэдзэ.

Ӏэшым и нэхъыбэр [[НАТО|НАТО-м]] къыкӀагъэкӀа.

== Гъэшъэгъуэну ==
Сауд Хьэрыпейр къэралищым я зы, [[Лихтенштейн]]ымрэ [[Йордан|Хьэшымыт Пэштыхьей Йорданымрэ]] зи цӀэр къызхэкӀыр пэштыхь тетым и унэцӀэм.

== ТехьэпӀэхэр ==
{{Commons|Category:Saudi Arabia}}
* [http://www.saudinf.com/ ӀэнатӀэпӀашъхьэм и хъыбар къэӀохугъуэ ӀухьэпӀэ, инджылыбзэ]
* [http://www.portalostranah.ru/view.php?id=142 Сауд Хьэрыпейм и тхыдэм, хэкумэтхым теухуа тхыгъэхэр, официал хъыбархэр зыхэт къэралымрэ пэштыхьхэмрэ теухуауэ, урысыбзэ] 
* [http://saudiarabia.net.ru/ Сауд Хьэрыпейм и информациэ]

[[Категориэ:Сауд Хьэрыпей]]


{{Geo-stub}}