Былътырыку

Лъэпкъышхуэ:	Псэушъхьэхэр
Типхэр:	Кордэхэ
Тип къуэдзэ:	ДжабэрыӀэхэ
ХэкӀ:	ШэрыпӀхэ
ХэкӀыгъуэ:	ШъакӀуэпсэушъхьэхэ
Лъэпкъ:	Джэдухэ
Лъэпкъ къуэдзэ:	ДжэдуцӀыкӀухэ
Лъэпкъыгъуэ:	Былътырыкухэ
ЛӀэужъыгъуэ:	Былътырыку

Латин цӀэр

Lynx lynx Linnaeus, 1758

И щӀыпӀэр

Систематикэ
УикилӀэужьыгъуэм

Сурэтхэр
Уикисурэтылъэм

Былътырыку (лат-бз.: Lynx lynx, ур-бз.: Рысь) — шъакlуэ-псэушъхьа, шэрыпl, джэдулъэпкъым ящыщ.

Аплъэпкъыр[гъэтэрэзын]

Еуразий елэныр, адрей елэнхэм я нэхъ ин, икlыхьагъыр см. 80 - 130, илъэгагъыр см. 70. Елэныхъухэм я хьалъагъыр кг. 18 - 30, елэныбзхэр нэхъыбэм кг 18, 1 мэхъухэр. Япкъыр елэн псоми яр кlэкlыу, къэрыуфlу зэфlэт. Лъакъуэхэр ину щыт - лъапэ бгъуэуэ, цы куэду тету (шlымахуэм уэсым кlуэцlыримгъэху зекlуэфу), итхьакlумэхэм кхъуакlэ кlыхьхэр тет. Кlапэр кlэкlыу щыт.

Я фэр куэду зэшъхьащокlыр, здэпсо лъэныкъуэм елъытауэ - гъуэплъым къыщыкlэдзауэ псыфэм нэгъунэ, куэду иэ макlыу я кlыбым, лъакъуэхэм, гъунэхэм икъуэлэнагъыр. Ныбафэм цы тетхэр нэхъ кlыхьу, нэхъ шъабу щытхэ икlыфэм хуэду lувкъым, хужьу щытху фlыцlэри нэхъ макlыу хэпхъауэ. Иипшъэ лъэныкъуэмкlэ щыпсохэм яфэр нэхъ плъыжьу щыт, цыр нэхъ кlэкl, лъапэхэр нэхъ цlыкlу.

Елэным илъэкъуапlэр джэдуу псоми ям хуэду щыт, lабжъанапlэ къымыгъану. Щызекlуэкlэ икlыблъакъуэр япэрем къыгъэна лъэкъуапlэм иригъэувурэ ешъыр. Елэн зытlущ кlуэмэ - яуж итхэр хуэзу япэрем къыгъэна лъэкъаупlэхэм езыхэм я лъапэхэр ирагъэувурэ макlуэхэ.

Здэпсохэр[гъэтэрэзын]

Елэнхэр джэду лъэпкъу хъуам нэхъ иишъхъэрэ-шlыпlэ щыпсоухэм ящыщ. Япэрей лъэхъэнэхэм Еуропэ псом тэнэ деи щыпсоуа, XX лъэхъэнэхэм ядежькlэ Еуропэ Курытымрэ, Еуропэ Къуэхьапlэмрэ цlыху шъакlуэным къелакъым. Иджыпсту узыншу а лъэныкъуэхэм зэфlагъэувэжьхэ.

Зэрыпсохэр[гъэтэрэзын]

Елэным псей, уэздыгъей мэзlувхэр нэхъ кlасу къыхех псоуну ауэ мэзкъуихэми, къушъхьахъуми щыпсоуфыну. Жыгхэм фlыуэ допшейр икlи псым йорсыр.

Ишхын ирикъу щытмэ ишlыпlэм икlкъым, имыгъуэтмэ куэчын кlедзэ. Джэщ-махуэм км. 30 фlакlыфыр. Ишхыным инэхъыбэр тхьакlумэкlыхь lамэ, мэзджэдхэм ящыщ, дзыгъуэхэм, макlыу къэкlыгъэшх-шэрыпlхэм (Мэзбжэнхэм, шъыхьхэм... ), абы пэмыкlыу унагъуэ хьахэм-джэдухэм щатеуи мэхъу, мэзым бажьэхэм уашхэхэм. Бажьэхэр щыхузэфlэкlым гукlэгъуншу еукl, зыкlи хуэмыныкъу щытми.

Шъакlуэн щежьэр бджэхьашъхьам. Гъуащу куэдым зэрагугъэм хуэду щыткъым елэныр: жыгым къэпкlыу иубыду зэшъакlуэр, нэхъыбу егъэхъур зигъэпшкlурэ, кlэсыкlукlыу яужкlэ лъеурэ (зы пкlэгъуэм м. 4 ибгъуагъу) тоуэ. Зытеуэ псэушъхьам м. 60 - 80 хуэдиз яуж итыфыну, яужкlэ икъэрур мэкlуэд.

Псэушъхьа сакъу щыт шъхьакlэ елэныр цlыхум lэуэ ящычынэкъым. Мэзlарысэхэм, жыгхадэхэм, мэз ихахэм щыхыхьа мэхъу, шхын щимыгъуэтым къуаджэхэм, къалэхэм дыхьи мэхъу.

Зэрзэпыхьахэр[гъэтэрэзын]

Елэнхэм зэпыхьан щыкlадзэр мазаем - гъатхэпэхэм елъэн псэушъхьа шъэхухэр абы щыгъуэ ину кlиин, гоун кlадзэ зэрылъыхъу.

Елэныбзыр махуэ 63 - 70 псэф. Къылъхур нэхъыбэм 2 - 3 чыру; гъуэуэ къыхиххэр жыг кlуриям илъабжъэ, кумб, бгъуэнкlагъ. Чырхэр хъури бзыри зэхэту япlхэ. Япэрей зэпыхьагъуэр къэмыс кlышъэ быныр анэ-адэм ядэкlыгъу мэшъакlуэхэ. Щызэфlэувэхэр мазэ 21 бзыхэр, мазэ 33 хъухэр. Къагъашъэр илъэс 15 - 20.