НапэкӀуэцӀ Арнаутие и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Country
|АдыгэцӀэр                  = Арнаутие
|ИцӀэдыдэр                  = {{lang-sq|Shqipëria}}
|ИцӀэм еуэ                  = Арнаутием
|Нып                       = ‎ Flag_of_Albania.svg‎
|Дэмыгъэ                   = Coat of arms of Albania.svg‎
|Гоуидзэр                  = 
|Къэрал уэрэдым и цӀэр      = Hymni i Flamurit
|Аудио                     = Hymni i Flamurit instrumental.ogg
|ШӀыпӀэтхыпхъэм             = Location Albania Europe.png
|lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 21|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 19|lon_min = 59|lon_sec = 0
 |region                   = AL
 |CoordScale               = 
|Бзэхэр                    = [[албаныбзэ]]
|Хуитыныгъэм и махуэ       =  1912 шъакӀуэгъуэм и 28
|КъызхэкӀар                 = [[Уэсмэн империэ]]
|Къалэ нэхъыщъхьэр         = [[Тирана]]
|ӀэнатӀэ хабзэр             = [[Республикэ]]
|Къалэ нэхъ инхэр          = [[Тирана]], [[Дуррес]]
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр       = Президент</br>Премиер-министыр
|Тхьэмадэхэр               = Бамир Топи</br>Сали Бериша
|И инагъымкӀэ и пӀэр        = 139
|ШӀыпӀэр                    = 28 748
|Псым и процентыр          = 4, 7%
|Этнохоронимыр             = 
|Джылу дэсымкӀэ и пӀэр      = 130
|Джылэр                    = 3 187<ref>[http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-16 World Gazetteer] {{Ref-en}}</ref>
|Джылэбжыгъэм и гъэр       = 2009
|Джылэм и Ӏувагъыр          = 126,6
|ВКӀуП                      = 21,864 млрд<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=914&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=71&pr.y=12 Albania International Monetary Fund 2009-10-01] {{Ref-en}}</ref> 
|ВКӀуП-р гъэ щатар          = 2008
|ВКӀуП-мкӀэ и пӀэр           = 110
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр        = 7018
|Валутэр                   = Лек
|Доменхэр                  = [[.al]]
|Телефон кодыр             = 355
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +2
|Гулъытыгъуэ               = 
|Commons                   = Albania
}}
'''Арнаутие Республикэ''' е '''Албание Республикэ''' ({{lang-sq|Republika e Shqipërisë}}) — [[Еуропэ|Еуропэм]] хэт къэрал, [[Балкан хы тӀыгуныкъуэ|Балкан хы тӀыгуныкъуэм]] и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэр еӀыгъ. Къалэ нэхъышъхьэр [[Тирана]].

== Хэкумэтхыр ==
{{Main|Албаниэм и хэкумэтхыр}}
Албаниэр [[Еуропэ|Еуропэм]] и ипшъэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм хэт, [[Балкан хы тӀыгуныкъуэ|Балкан хы тӀыгуныкъуэм]] и къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм иту.

Гъунапкъэхэр здыӀухьэр: ишъхъэрэ-къуэхьэпӀэмкӀэ — [[КъушъхьафӀыцӀэ|КъушъхьафӀыцӀэм]], ишъхъэрэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ — [[Косово|Косовом]], къуэкӀыпӀэмкӀэ — [[Республикэ Македониэ|Македониэм]], ипшъээ-къуэкӀыпӀэмкӀэ — [[Алыдж|Алыджым]]. 

Ишъхъэрэ-къуэхьэпэмкӀэ [[Адреатикэ хы|Адреатикэ хым]] и Ӏуфэм Ӏохьэ, ипшъэ-къуэхьэпӀэмкӀэ [[Ионикэ хы|Ионикэ хым]] и Ӏуфэм.

Къэралым и шӀыпӀэм и нэхъыбэр къуэкӀэбгыкӀыу щыт, хы Ӏуфэм и гъунэхэра губгъу щытыр, нэхъыбаӀом [[ПсыпцӀэ|псыпцӀу]]. 

Хьэйуар субтропик хыкурытыгъу щыт. Гъэмахуэр кӀыхьу, гъушъэ, шӀымахуэр кӀэкӀыу хуэшъабэ. Температурэ курытыр макъуэуэгъуэм 24—25&nbsp;°C, шӀычылэм 8—9&nbsp;°C. Къушъхьэ лъэныкъуэхэм хьэйуар континентал-курытым нэхъ хокӀуэ, температурэр нэхъ шӀыӀэ уэи нэхъыбу къохыр.

Албаниэм и псыхэм я нэхъыбэр [[Адреатикэ хы|Адреатикэ хым]] холъадэхэ, абыхэм ящыщу псы нэхъ инхэр: [[Дрин]], [[Мати]], [[Шкумбини]], [[Семани]], [[Виоса]].

== Тхыдэр ==
{{Main|Албаниэм и тхыдэр}}
[[Антик зэманыгъуэ|Антикым]] щыкӀэдзауэ иджырей Албаниэм и шӀыпэм [[албанхэр]] къызхэкӀа лъэпкъ [[илирийхэр]] иса. Къэралым и ипшъэ лъэныкъуэр [[Эпира|Эпирам]] хэта. 

[[Лъэхъэнэ Курытхэр|Лъэхъэнэ курытхэм]] [[Урым империэ|Урым империэр]] сызэгуэхум, Албаниэм и нэхъыбэ шӀыгухэр [[Визанитэ империэ|Визэнтиэм]] хокӀуэ. VI лъэхъэнэм и кӀэм щыкӀэдзауэ слоуан лъэпкъхэр зекӀуэ яшъурэ къэралым йохьэхэ. Яужым бжыгъэрэ къэрал бжыгъэхэм яубыд - [[Венециэ (къэрал)|венецианхэм]], [[Эпир пэштыхьей|Эпир пэштыхьейм]], [[Неаполитан пэштыхьей|Неаполитан пэштыхьейм]], [[Сербиэ пэштыхьей|Сербиэ пэштыхьейм]] джоуэ. XIV лъэхъэнэм икум Албаниэм и шӀыпэпсор сербиэ пэштыхь [[Стефан Душан|Стефан Душаным]] еубыд.

1468 гъэм къэралыр [[Уэсмэн империэ|Уэсмэн империэм]] иубыдын кӀедзэ, 1571 гъэм кэралыр псоуэ уэсмэнхэм я ӀэнатӀэм кӀохьэ. 

1912 гъэм шъакӀуэгъуэм и 28-м, [[Влор|Влорым]] дежь къаӀоху къэралым и хуитыныгъэр. 1912-1913 гъэхэм [[Аустрэ-Венгрэ|Аустрэ-Венгрым]], [[Британиэшхуэ|Британиэшхуэм]], [[Джэрмэн|Джэрмэным]], [[Урым|Урымым]], [[Урысей империэ|Урысейм]], [[Фрэндж|Фрэнджым]] джоуэ, къэралым и аутономиэ къалъытэ, яужым и хуитыныгъэри Уэсмэным хэмытыжьу.

1939 гъэм мэлыжъыхьым и 7-м [[Урым|Урымым]] и дзэр Албаниэм йохьэри мэлыжъыхьым и 10-м къэӀохур аннексиэ и шӀыпӀэр ишъауэ. 1943 гъэм [[Мусолини]] трагъэкӀа яуж, Урымым капитулациэ ишъу къэӀухур, ауэ фокӀадэм и 10-м къэралым джэрмэныдзэр йохьэ. Хуитыныгъэм шъхьэкӀэ екӀуэкӀ зауэр хомурэ джылэ-демократ револуциэ мэхъур. 1944 шъакӀуэгъуэм и 29-м къэралыр хуит мэхъур.

1946 гъэм [[Албаниэ Джылэ Республикэ|Албаниэ Джылэ Республикэ мэхъур]]

1976 гъэм щыкӀэдзауэ [[Албаниэ Джылэ Социал Республикэ]] мэхъур, Энвер Паша и тхьэмаду, [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|РССЗ-м]] и дэӀэпыкъуэгъукӀэ. 

1985 гъэм Энвер Паша дунем ехыжьа яуж ӀэнатӀэм Ӏухьэр Рамиз Алия, Энверим и лъэжьыгъэмкӀэ ӀэнатӀашъхьэр игъэкӀуэн игугъэ, ауэ КъуэкӀыпӀэ Еуропэм и къэралхэм къэхъ зэхъуэкӀыгъуэхэм зэрахъуэкӀ Албаниэм и тотолитар щытыкӀэр [[АШЗ|АШЗ-мрэ]] еуропэ къэралхэмрэ я шъхэщытыгъуэкӀэ зы лъэныкъуэмкӀэ адрей лъэныкъуэкӀэ къэралым и джылэмкӀэ.

1992 гъэм Албаниэ Демократ Партиэ хокӀыр. Коммунистхэр хэмыкӀа щыхъум Албаниэм джылэр бжыгъу дэкӀын кӀадзэхэ [[Урым|Урымым]] куэчху. 1996 гъэм Демократ партиэм хэхыгъуэм манипулациэ Ӏэмэ ирегъэкӀуэкӀ парламентым нэхъыбаӀу хэкӀыным шъхьэкӀэ. 1997 гъэм къэралыр джылэ гузэвэгъуэхэм хохуэ гъэпцӀэгъуэ фирмэхэм я ахъчэ халъхьэхэр зэрафӀэкӀуэдам шъхьэкӀэ. А къэхъуахэм теухуауэ 1997 гъэм и хэхыгъуэхэм Социал партиэр хокӀыр. 2005 гъэм Демократ партиэм нэхъыбу пӀэхэр щылъысар парламентым

== Джылэр ==
{{Main|Албаниэм и джылэр}}
Джылу дэсым и бжыгъэр - 3,64 млн (2009 гъэм и къэлъытэгъуэкӀэ). Къалэсэсу абыхэм - 47 %.

ЛъэпкъкӀэ - [[албанхэр]] 95%, [[алыджхэр]] 3% пэмыкӀхэр ([[валаххэр]], [[цыджанхэр]], [[сербхэр]], [[македонхэр]]) 2%.

ДинкӀэ - мыслимэнхэр 70%, захуэ чыристэнхэр 20%, католикхэр 10%

{| class="wikitable float-left"
!align="center" bgcolor="#d2d2d2" colspan="5" |Джылэм и бжыгъэр<ref>Статистикэм и институт: [https://web.archive.org/web/20081010103742/http://www.instat.gov.al/graphics/doc/tabelat/Treguesit%20Sociale/Popullsia/POP%202006/pop2.xls Джылэм и бжыгъэр 2001-2008]; Рассел Кинг, Никола Май: ''Албаниэм икӀауэ – социал хэхьэгъуэхэр Урымыр'', Берган Тхылъ, Ниу Йокр 2008</ref>
|-
! Гъэр
! Бжыгъэр
|-
| 2008
| 3.170.048
|-
| 2007
| 3.160.467
|-
| 2001
| 3.063.318
|-
| 1989
| 3.182.400
|-
| 1979
| 2.590.600
|-
| 1969
| 2.068.200
|-
| 1960
| 1.626.300
|-
| 1950
| 1.218.900
|-
| 1945
| 1.122.000
|-
| 1930
| 833.600
|-
| 1923
| 814.400
|-
|}

== Экономикэр ==
{{Main|Албаниэм и экономикэр}}
ИндустиэкӀэ зэфӀэмыува аграриэ къэралу щыт Албаниэр, [[Еуропэ|Еуропэм]] и къэрал нэхъ тхьэмышкӀэдыдэхэм ящыщ. 

ВКӀуП-р 2009 гъэмкӀэ здынэсар $ 11,9 млрд. ($ 6,3 мин зы цӀыхум теху, 131 пӀэр дунем, Еуропэм етӀуану икӀэм хэт [[Босниэрэ Герцеговинэрэ]] дэкӀыгъу, а къэралитӀым яуж къинэр [[Молдавиэ]] къуэдейра). ТхьэмышкӀэгъуэм хэтыр 25 % къэралым и джылэм.

== Администрациэ гуэчыгъуэр ==
{{Main|Албаниэм администрациэкӀэ и гуэшыгъуэр}}
Албаниэм и шӀыпӀэр хэку 12-кӀэ мэгуэчыр, езы хэкухэри куей 36-кӀэ зэхокӀыжьхэ

{| class="wikitable" style="margin:auto"
! №
! Хэкухэр
! Къалэ нэхъышъхьэр
| rowspan="28" | [[Файл:AlbaniaNumberedPrefectures.png|180px]]
|-
| 1
| Берат 
| Берат
|-
| 2
| Дибра
| Пешкопи
|-
| 3
| Дуррес
| Дуррес
|-
| 4
| Элбасан
| Элбасан
|-
| 5
| Фиер
| Фиер
|-
| 6
| Гирокастра
| Гирокастра
|-
| 7
| Корча
| Корча
|-
| 8
| Кукес
| Кукес
|-
| 9
| Лежа
| Лежа
|-
| 10
| Шкодэр
| Шкодэр
|-
| 11
| Тирана
| Тирана
|-
| 12
| Влора
| Влора
|}

== Гулъытыгъуэ ==
{{Reflist}}

== ТехьэпӀэхэр ==
* [http://www.akt.gov.al/natyra/text.php?id=16&lang=2 Албаниэм и лъэпкъ-мэз хъумэным кӀэтхэр] {{Ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110822123944/http://www.worldstory.ru/albania/01.html WorldStory.ru Абаниэм и тхыдэр] {{Ref-ru}}

{{Europe country}}
{{Geo-stub}}