Къэзэнокъуэ Жэбагъы
| Къэзэнокъуэ Жэбагъы | |
 |
|
| И лэжьыгъэр: | Пщы-чэнджэшэгъу ХеящӀэ |
| Къыщыхъуар: | 1684 |
| Къыздэхъуар: | Къэзэныкъуэй (Къэбэрдей пщыгъуэ) |
| Дунейм щехыжар: | 1750 |
| Дунейм здехыжар: | Къэбэрдей пщыгъуэ |
Къэзэнокъуэ Жэбагъы (1684 — 1750) — Адыгэ Хабзэм куэд хэзылъхьа, и губзыгъагъэм и хъыбар Къэбэрдей пщыгъуэм икӀауэ, щӀыпӀэ бжъыгъэхэм къаӀуэхут, Хьэтохъущокъуэ Кургъокъуэ и щауэгъусэт, Къанжал зауэм хэтащ.
Адыгэ ӀуэрыӀуатэм щыгъунэжщ Къэзэнокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр. Илъэс щищым нэблэгъауэ, адыгэхэм къадогъуэгурыкӀуэ а хъыбархэр, нобэр къыздэсми яӀуатэр. Къэбэрдейм и тхыдэм лъэужьышхуэ къыхимынатэмэ, Къэзэнокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр гъащӀэ кӀыхь хъунтэкъым. И цӀэр щӀэблэм щӀащымыгъупщэн фӀыщӀэ щиӀэщ Къэзэнокъуэ Жэбагъы и тхыдэм, аращ и цӀэри и хъыбархэри уахътыншэ щӀэхъуар.
Гъашъэтхыдэр[гъэтэрэзын | edit source]
Бахъсэн псыхъуэм, Зеикъуэ къуажэм и лъэныкъуэм деж, иджыпсту КъэзэныкъуэйкӀэ щӀыпӀэ зэджэм — 1684 гъэм, Къэзэнокъуэ Жабагъы къэхъуащ. Унагъуэ къызхэкӀам и хъыбар къынэсакъым ди зэманым, ауэ и гъашътхыдэм щыщ къэӀуэтыгъуэхэр къэнащ.
Илъэс 25 ирикъуауэ хеящӀу (лъэпкъым хах къадыуэ щыта, ауэ къадым мыслъымэн хабзэкӀэ зэпэубыдыгъуэхэр зэфӀигъэкӀтэмэ, хеящӀэр адыгэ хабзэм тетырт) техьа хъуащ, и губзыгъагъэмкӀэрэ и псалъэмкӀэрэ зэпыубыдыгъуэ бжэным теухуар зэфӀигъэкӀауэ.
Дунейм тетыху, Къэзэнокъуэ Жэбагъы зыщIэкъуар Къэбэрдейм и Iуэху зэрыдэкIынырщ, хабзэмрэ захуагъэмрэ я лъабжьэр гъэбыдэнырщ, цIыхум я псэукIэр егъэфIэкIуэнырщ. Хъыбархэм къызэрыхэщыжымкIэ, Къэзэнокъуэ Жэбагъы зи псалъэм пщIэ иIэ, зи акъылыр жыжьэ нэплъыс, захуагъэм ирилажьэ цIыху губзыгъэщ, къэрал лэжьакIуэщ, хэкумрэ къэбэрдей лъэпкъымрэ фIыгъуэ зэрахуилэжьыныр къалэн зыщищIыжауэ. А къалэныр хузэфIэмыкIамэ, Къэзэнокъуэ Жэбагъы и цIэмрэ и хъыбархэмрэ нобэ къэсынтэкъым.
Къэзэнокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр езыр-езырурэ къежьащ, ахэр зыми зэхилъхьакъым икIи къигупсысакъым: лIы Iущым далъагъу IуэхущIафэхэр зэхуаIуэтэжурэ жылэм хэIуэри IуэрыIуатэ лIэужьыгъуэ хъуащ.
Къэзэнокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр щIаIуатэр Къэбэрдейм и закъуэкъым, абыхэм ущрохьэлIэ Шэрджэсми Адыгейми; Къэзэнокъуэм и цIи и хъыбархэри ящIэ ди гъунэгъу лъэпкъхэми.
Псалъэ пэж куэд къызэринэкIащ Къэзэнокъуэ Жэбагъы, абыхэм нобэр къыздэсым Жэбагъы и псалъэкIэ йоджэ. Къэзэнокъуэ Жэбагъы къызэринэкIа псалъэ Iущхэр адыгэ псалъэжьхэм хэзэрыхьыжауэ къогъуэгурыкIуэ.
Къэзэнокъуэ Жэбагъы I750 гъэм дунем ехыжьа, и акъылрэ и IуэхущIафэкIэ цIэрыIуэ дыдэ хъуауэ.
КъыщӀэна псэлъэжьхэм ящыщ[гъэтэрэзын | edit source]
- «Губзыгъэм и лъапсэр чэнджэщщ»
- «Бзаджэр пэшэгъу фымыщI, мыгъуэ фыхъунщ»
- «Бжьыхьэр къуэлейщ»
- «ГъащIэр зы напIэщ, напэ уимыIэу улIэжмэ, улIэпащ.»
- «Дахэм къимыхьыр Iейм къихьыркъым»
- «Къэбублэ хабзэщ»
- «Чэнджащэр щыуэркъым»
- «Iэщэ зыгъэдалъэм илъ япэ мажэ»
ТехьэпэӀхэр[гъэтэрэзын | edit source]
- Бгъэжьнокъуэ Барысбий «Къэнжал зауэ»
- Адыгэ Хэку
- Къэбэрдей-Балъкъэр «Адыгэ лъэпкъэгъум бзылъхугъэм и пlэр»
 |
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ къэрал цӀэрыӀуэ цӀыхум тепсэлъыхь. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. |
