Атолл

Тхыгъэр къыздрахар Уикипедиэ
Атолл Атафу

Ато́лл — лагунэр хъуреибзэу е хъурей зэпычауэ къэзыухъуреихьыу щыт коралл тӀыгу. Нэхъ пэжу жыпӀэм атоллыр хышхуэм и лъэгум щыщӀэдзауэ псыщхьэм нэс къыдэкӀуей лъэгапӀэщ, и щхьэр кораллкӀэ дэщӀеижауэ икӀи и хъуреягъ тӀыгу цӀыкӀу гупкӀэ къэхъуреихьыжахэу. Хъуреибзэу щыт атоллхэм я лагунэр хышхуэм ӀузвкӀэ епхахэу щыткъым. Лагунэм ит псыри хышхуэм елъытауэ и щыгъуагъыр нэхъ мащӀэу щытщ. Атоллыр зэпыча хъурейуэ щытым, абыхэм я лагунэр хышхуэм ӀузэвкӀэ епхахэу щытщ тӀыгу цӀыкӀу къом къагъэхъухэу. Атоллхэр къохъу вулкан тӀыгухэр щыбзэхыжхэм деж.

Этимологиэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

«Атолл» псалъэр, малдивыбзэ псалъэ атолу (އަތޮޅު) къытехъукӀауэращ.

Атоллыр зэрыщыт[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

И нэхъыбапӀэм атоллыр ӀыхьищкӀэ зэхэлъщ: атоллым и щӀыб, риф платформэ итӀанэ лагунэ. Атоллхэм я лъэгапӀэ нэхъ инхэр метрэ 3-4 фӀэкӀ хабзэкъым. Атоллхэм зэмылӀэужыгъуэ щытыкӀэрэ конфигурациэрж яӀынкӀэ хъунущ.

Дунейм и нэхъ ин дыдэ атоллу ябжыр, архипелаг Маршалл тӀыгухэм яхэт атолл Куаджалейнщ. Абы и инагъыр 2336 км² мэхъу, абы щыщу 92% еубыд лагунэ 300 километрэкӀэ хэшам. Псори зэхэту а атоллым и тӀыгу цӀыкӀу 92-м я инагъыр 14,5 км² мэхъу.

Атолл цӀыкӀухэр хэгъэкӀауэ, мыдрей атоллхэм рифхэм процент зытӀущщ атоллым и инагъым щыщу яубыдыр. ЩӀыхым процент Ӏыхьэ тӀэкӀущ яхуэзэр. Адрейхэр псори лагунэм иубыду щытуращ. Ауэ псалъэм папщӀэ атолл Пангелаим рифмэ щӀымрэ яхозэр атоллым и инагъ 4 км² щыщу 3 км².

Атоллхэр и нэхъыбэм къохъухэр коралл рифхэм вулкан тӀыгур псыщхьэм деж Ӏэлъыным хуэдэу хъурейуэ къыщаухъурейм деж. И нэхъыбапӀэм деж абы къыхэкӀыу вулканыр псы щӀагъым йотӀысэхыж. Апхуэдэу къэмыхъум, курылъ атолл къохъу, вулкан тӀыгур лагунэм и кӀуэцӀым иту.

ЩӀым аткӀи зиӀэту щтымэ, Ӏэта атолл къохъу. ТӀысу щтымэ тӀыгур щӀэлъэфа атолл мэхъу.

Сурэтылъэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]

ТехьэпӀэхэр[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]