НапэкӀуэцӀ Кувейт и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Country
|АдыгэцӀэр                  = Кувейт Къэрал
|ИцӀэдыдэр                  = {{lang-ar|دولة الكويت}}
|ИцӀэм еуэ                  = Кувейтым
|Нып                       = Flag of Kuwait.svg
|Дэмыгъэ                   = Coat of Arms of Kuwait-2.svg
|Гоуидзэр                  = 
|Къэрал уэрэдым и цӀэр      = النشيد الوطني
|ШӀыпӀэтхыпхъэм             = Map of Kuwait.svg
|lat_dir = N|lat_deg = 29|lat_min = 10|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 47|lon_min = 36|lon_sec = 0
 |region                   = Kuwait
 |CoordScale               = 
|Бзэхэр                    = [[хьэрыпыбзэ]]
|Щыхалъхьар                 = [[XVIII лъэхъэнэ]]
|Хуитыныгъэм и махуэ        = [[19 мэкъуауэгъуэ]] [[1961]]<ref name = "Krugosvet"/>
|КъызхэкӀар                 = [[Британиэшхуэ]]м
|Къалэ нэхъыщъхьэр         = [[Эл Кувейт]]
|ӀэнатӀэ хабзэр             = [[Конституциэ пэштыхьей]]<ref name = "Krugosvet"/>
|Къалэ нэхъ инхэр          = [[Эл Кувейт]]
|Тхьэмадэхэм я пӀэхэр       = Ӏэмир<br />Премиер-министрым и пӀэ ит
|Тхьэмадэхэр               = [[Сабах ас-Сабах]]<br />[[Насер ас-Сабах]]
|Нэхъышъхьэ диныр          = Мыслъымэн дин, суннит егъэджэным щыщ
|ШӀыпӀу иубыдымкӀэ          = 152
|И инагъымкӀэ и пӀэр        = 152
|ШӀыпӀэр                    = 17 818<ref name = "Krugosvet"/>
|Псым и процентыр          = 
|Этнохоронимыр             = Кувейтхэр
|Джылу дэсымкӀэ и пӀэр      = 136
|Джылэр                    = 2 257 тыс.<ref name = "Krugosvet">[http://www.krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/KUVET.html Онлайн энциклопедиэ "Кругосвет"]</ref>
|Джылэбжыгъэм и гъэр       = 2004
|Джылэм и Ӏувагъыр          = 115
|ВКӀуП                      = 88,7 млрд.
|ВКӀуП-р гъэ щатар          = 2005
|ВКӀуП-мкӀэ и пӀэр           = 38
|ВКӀуП-цӀыхум техуэр        = 29 566
|Валутэр                   = [[Кувейт динар]]
|Доменхэр                  = [[.kw]]
|Телефон кодыр             = 965
|Къагъэсэбэп зэманыгъуэхэр = +3
|Commons                   = Kuwait
|Гулъытыгъуэ               = <references/>
}}
'''Кувейт''' ({{lang-ar|كويت‎‎}}), и цӀэдыдэр псоуэ '''Кувейт Къэрал''' ({{lang-ar|دولةالكويت}}) — [[КъуэкӀыпӀэ Гъунэгъу]]м хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэр — [[Эл Кувейт]].

== Хэкумэтх ==
[[Файл:Kuwait Topography.png|thumb|left|Кувейт и шӀыпӀэтхыпхъэ]]
Кувейтым [[Къэжэр хыжэ|Къажэр хыжэм]] и ӀуфапӀэм Ӏохьэ (220 км и кӀыхьагъкӀэ ирикӀу), абым хы тӀыгуипщ хуэдиз хэту иӀэ. ШӀымкӀэ и гъунапкъэр къэралитӀым Ӏохьэ - [[Ираку]]м ишъхъэрэ лъэныкъуэмкӀэ, [[Сауд Хьэрыпей]]м ипшъэмкӀэ. Къэралым и нэхъ лъэгапӀэр - 281 метрэ хым елытыгъуэкӀэ, къэралым и ипшъэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэлъ.

ШӀыпӀэр заху щыт хы Ӏуфэм и гъунэгъупӀэхэм дежькӀэ, къэралыкумкӀэ къуэкӀэ-бгыкӀыу макӀуэ. Ишъхъэрэ лъэныкъуэмкӀэ губгъуэ нэкӀыу щыт, нывэ фӀэкӀа имылъу, ипшъэмкӀэ - пшэхъуалъу.

Климэтыр - тропик, гъушъэ. Курыт темперэтурэр бадзэуэгъуэм - 37° С, щӀышылэм +13° С. Гъэпсом ежэх псырэ псынэпс къыкӀэжрэ къэралым иӀэкъым, псыр лэжьыгъэкӀэ къыхахыр.

ШӀыр нэхъыбэм пшыхъу щыт, елэжьыным хуэмыгъэлъытауэ.

== Тхыдэр ==
{{Main|Кувейтым и Тхыдэ}}

Кувейтым и шӀыпӀэм пэсырей лъэхъэнэхэм щыкӀэдзауэ цӀыху ист. Ар археологиэмкӀэ къыкӀаха Ӏэмэ-псымэхэм къаӀуатэ [[Фейлака хы тӀыгу|Фейлака]] хы тӀыгум [[Кувейт хыжэ]]м и дэхьэпӀэм хэтым къыщаагъуэтахэм.

[[Лъэхъэнэ курытхэр|Лъэхъэнэ курытхэм]] Кувейтыр [[Хьэрыпхэм я халифат|Хьэрыпхэм я хэлифатым]] хэта, [[Ӏумайад]] лъэпкъым я ӀэнатӀэм кӀэту (661-750 гъэхэм), яужым - [[Ӏэббасид]] лъэпкъым (750-1258 гъэхэм).

XIII-XV лъэхъэнэхэм Кувейтым тетахэр езым щыщ хьэрып лъэпкъхэм я пщыхэр. XVI лъэхъэнэм хэкум [[Португал]]ым и ӀэнатӀэр къыхохьэ, абым теухуаэ хьэрып пщыхэр [[Уэсмэн империэ]]м къэру дэӀэпыкъуэгъкӀэ кӀолъаӀуэ.

XVII лъэхъэнэм Кувейтым и шӀыпӀэр стрэтегиэмкӀэ мыхьэнэ зэриӀэм шъхьэкӀэ зэпэубыдыгъуэ мэхъу [[Уэсмэн империэ]]м, [[Британиэшхуэ]]м, [[Фрэндж]]ым, [[Къажэр]]ым джоуэ. ТхылъхэмкӀэ Кувейтыр [[Уэсмэн империэ]]м и ӀэнатӀэм кӀэтт - ӀохумкӀэ хэкур зыӀыгътэр къэралым щыщ хьэрып пщыхэрат.

1756 гъэм шейх [[Сабах ибн Джабер ас-Сабах]]ым Кувейтым и лъэпкъ-куейу хъуар зэгуигъэхьэри, зы Ӏэмират зэгуэт ишъа. XVIII лъэхъэнэм и кӀэм Кувейтымрэ [[Британиэшхуэ]]мрэ зэпылъын кӀадзэ. 1793 гъэм Кувейтым фракциэ зэӀуах британым и «[[Британиэм и Ост Индиэ компаниэ|Ост Индиэ компаниэ]]».

Кувейтыр абым къыздынэсым [[Уэсмэн империэ]]м хэту щытт тхылъхэмкӀэ ауэ къэралыгъэ Ӏоху хъуар езы къэралым шъхьэхуиту зэфӀигъэкӀт.

[[Британиэшхуэ]]м и ӀэнатӀэр хэкум хэхъуэт куэдуи - 1899 гъэм Кувейтыр [[Британиэшхуэ|Британ империэм]] и протекторатым хохьэ. 1927 гъэм къэралым и иджырей гъунапкъэхэр зэфӀоувэ.
[[Файл:Kuwait burn oilfield.png|thumb|left|Куфейтым и фатэгын лъэжьыгъэ мафӀэ зкӀадзауэ сыр]]
1961 мэкъуауэгъуэм и 19 Кувейтыр къэрал хуит хъуа. [[Ираку]] гънэгъумрэ Кувейтымрэ я Ӏохухэр куэдрэ зэӀыхьэуэ щыта, шӀыпӀэзэпэубыдыныгъэхэм теухуауэ, абым шъхьэкӀэ Кувейтым зэман гуэрэм [[Британиэшхуэ]]мрэ пэмыкӀ хьэрып къэралхэмрэ я дзэхэр дэта.

1990 шышъхьэӀум и 2 иракум и дзэр Кувейтым ихьэхэ, пэщытыныгъэ кӀэкӀым яуж [[Ираку]]м Кувейтыр аннексиэ зэришъар къиӀохуа. А ихьэгъуэм яужым зауэ къыхэкӀа [[Къажэр хыжэ]]м зы лъэныкъуэр [[Ираку]]м иӀыгъу [[Лъэпкъ Зэгуэтхэр, ЛъЗ|ЛъЗ-мрэ]] [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ-мрэ]] абым пэщыту, зауэр [[Ираку]]м пэщытхэм я текӀуэныгъэкӀэ иуха. Кувейтым и хуитыныгъэр къыштэжьа, ауэ къэралыр Ӏэуэ зэхэкъутат зауэ нэужым, и фатэгын лъэжыгъэхэми мафӀэ зэркӀадзам шъхьэкӀэ экономикэм и Ӏохухэр хьэлъэт.

Бэлыхьэ иӀэм емылъытауэ къэралыр псоуэ зэфӀэувэжьа.

== Джылэр ==
{{Main|Кувейтым и джылэр}}
[[Файл:Grand Mosque Of Kuwait.jpg|thumb|right|Эл Кувейтым дэт мэжгыт]]
Кувейтым и джылэр 2004 гъэмкӀэ зэрыхъутэр 2 257 мин цӀыху. Езы хэкум щыщу джэлэм щыщыр 40% къуэдей. Адрей 60% хэтхэр мигрантхэра - пэмыкӀ хьэрып къэралхэм, [[Къэжэр]]ым, [[Пакистан]]ым, [[Индиэ]]м, [[Ипшъэ-КъуэкӀыпӀэ Азиэ]]м щыщ. Джылэм и ныкъуэм хуэдиз - 1, 6 млн. цӀыху, къалэ нэхъышъхьэм дэсхэ - [[Эл Кувейт]]ымрэ хьэблэ къыбгъэдэтхэмрэ.

къэралым и нэхъышъхьэ дину щытыр [[Мыслъымэн дин|мыслъымэныгъэ]] суннэт егъэджэным щыщу - абым пылъыр джылэм и 85%. ПэмыкӀ дину къэралым - [[Чыристэныгъэ|чыристэныгъэ]], [[Хиндудин|хиндуигъэ]], [[буддэдин]], [[Заратуштрэдин|заратуштрыгъэ]] пэмыкӀхэр джоуэ.

== Къэрал-политикэ зэхэтыкӀэр ==
{{Main|Кувейтым и къэрал зэхэтыкӀэр}}
[[Файл:Conference Center Bayan Palace Kuwait City.jpg|thumb|left|Кувейт и ӀэнатӀэпӀашъхьэ унэр]]
Кувейтыр конституциэ монарх ӀэнатӀэ зиӀэ къэралу щыт. Иджырей и конституциэр къыщыдагъэкӀар 1962 шъакӀуэгъуэм и 16.

Къэралым и тхьэмаду тетыр Ӏэмир, абым пэмыкӀыу къэралым и дзэзэшыуи щытыр. 1756 гъэм щыкӀэдзауэ къэралым и ӀэнатӀэр зыӀыгъыр лъэпкъ закъуэ - [[Ас-Сабах]]хэра

Парламентыр илъэсиплӀкӀэ хах, зы лъэныкъу щыт [[Кувейт и Лъэпкъ Ассамблеэ|Лъэпкъ Ассамблеэ]], хабзэ дэгъэкӀыр и лэжьыгъу. Ӏэмирым вето пӀалъэ иӀэ парламентым хабзэ къыдигъэкӀыу хъуамкӀэ.

Къэрал-хэхыгъуэм хэтыфхэр еджа хулъхугъэ къэдейхэра, илъэс 21 зи ныбдж фӀэкӀа, Кувейтым 1920 гъэм нэгъунэ дэтӀысхьэхэр иэ илъэс 30 текӀахэр зэр дэсрэ, къэралым хэгъэзыхьэ хъуауэ.

Кувейтыр [[Къэжэр хыжэ]]м и къэралхэм нэхъ япэрей хэдэ хабзэ дэгъэкӀ ӀэнатӀэ зиӀэр.

Хабзэ гъэзанкӀэ ӀэнатӀу къэралым щытыр [[Кувейт и Министырхэм я Хасэ|Министырхэм я Хасэ]], абым и тхьэмаду щытыр конституциэмкӀэ [[Ас-Сабах]] лъэпкъым щыщ пщыкъуэра, пщым яужкӀэ ипӀэ иувэнур.

Кувейтым политикэ партиэхэр къэмыдауэ щыт, щыӀу хъуар хэбзэншэху мэлажьэхэ.

== Администрациэ гуэшыгъуэр ==
{{Main|Кувейт и администрациэ гуэшыгъуэр}}

Кувейтыр [[унитарий къэрал]]у щыт, администрациэмкӀэ хэку 6 мэгуэш, ахэри я кӀуэцӀым куейкӀэ гуэшыжху.

{| class="wikitable" style="margin:auto;"
|'''Хэкур:'''
|'''Администрацэм и къалэр:'''
|'''И инагъыр, км²:'''
! rowspan="7" | [[Файл:Kuwait governorates english.png|250px]]<br />Кувейт и администрациэ<br />гуэшыгъуэм и шӀыпӀэтхыпхъэ
|-
|[[Эл Ахмади]]
|[[Эл Ахмади]]
|5 120
|-
|[[Эл Асима]]
|[[Эл Кувейт]]
|200
|-
|[[Эл Фарваниэ]]
|[[Эл Фарваниэ]]
|190
|-
|[[Эл Джахра]]
|[[Эл Джахра]]
|12 130
|-
|[[Хавалли]]
|[[Хавалли куей]]
|84
|-
|[[Мубарак ал Кабир]]
|[[Мубарак ал Кабир]]
|94
|}

== Экономикэр ==
 
{{Main|Кувейт и экономикэ}}
Кувейтым и экономикэр зтетыр фатэгын къыкӀэхынымрэ и экспортымрэ, абым пэмыкӀыу фатэгынхимиэрэ фатэгыным елэжьыгъэнымрэ. ВКӀуП-м и 50% зэрзэфӀэувэр фатэгыным къыхэкӀыурэ, 45% - гъушӀэс лэжьыгъэм. Фатэгын компаниу хъуар лъэпкъэгъу шъахэ, зы къэмыну къэралым ехэ.

Фатэгын къыкӀэхыныр щыкӀадзар 1930 гъэхэм ядежь; абым ипэкӀэ къэралым лэжьыгъу иӀэр былым зэхуэнрэ оазыс-хадэ лэжьыгъэрэ. Фатэхын къыкӀэхынымкӀэ Кувейтыр дунем ещанэреуэ щыт [[Сауд Хьэрыпейм]]рэ [[Къажэр]]ымрэ яуж иту. Илъэс къэс къэралым 100 млн. тоннэ фатэгыну къыкӀах.

[[Къажэр хыжэ зауэ]]р Ӏэуэ къэуа Кувейтым и экономикэм, ауэ 1992 гъэм зауэпэм зэрщитам хуэдэу зэфӀагъэувэжьа.

2000 гъэм ВКӀуП-р 29,3 млрд. $. хъуа. ЩэхуакӀуэмкӀэ нэхъ къыпылъу щытхэр - [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ]], [[Британиэшхуэ]], [[Япон]], [[Сингапур]], [[Нидерлэндхэр]], [[Джэрмэн]]ыр джоуэ.

Къэралым и 1% шӀыпӀэм щыщу хадэ елэжьынымкӀэ къэбгъэсэбэп хъууэ иӀэр.

Кувейтым и ахъшэр - [[кувейт динар]] 1000 [[филс]] хуэдиз хъур.

== Дзэр ==
[[Файл:A kuwaiti M-84.JPEG|thumb|right|Танк М-84 кувейтыдзэм Къажэр хыжэ зауэм дей, 1991 гъэ]]
{{Main|Кувейтым и Дзэр}}

2002 гъэмкӀэ Кувейт и Дзэм хэтым я бжыгъэр 15, 5 мин цӀыху мэхъур + 23, 700 резервым хэту. Къулыкъур армэм илъэситӀкӀэ яхьыр. Дзэхэр зэрзэхэкӀхэр: езы дзэр (щӀым щызауэр), уэгу-зауэдзэ, уэгу-хъумакӀуэдзэ, хыдзэ.

Дзэм и Ӏэшэхэр [[НАТО|НАТО-мрэ]] [[Урысей]]мрэ къыдагъэкӀахэра - танк [[танк M1 Abrams|М1А2 «Абрамс»]], пхырымыудмашинэ [[M113]], [[БМП-1]], [[БМП-2]], кхъухьлъатэ [[F/A-18С]], вертолот [[SA-342K]], ракеткхъухь [[P-37 BRL]] пэмыкӀхэр.

2001 гъэм зауэ буджэтыр Кувейтым 8,7% къэралым и ВКӀуП-м хъуа.

== ТехэпӀэхэр ==
{{Commons|Category:Kuwait}}
* [https://web.archive.org/web/20100813032329/http://www.krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/KUVET.html Онлайн энциклопедиэ "Кругосвет"]
* [https://web.archive.org/web/20101204061325/http://geo-world.ru/asia/kuweit/history/page1.html Кувейт и тхыдэр]
* [https://web.archive.org/web/20100212131442/http://catalog.fmb.ru/kuwait4.shtml Кувейт и къэрал зэхэтыкӀэр]
* [https://web.archive.org/web/20100731192800/http://panasia.ru/main/kuveit/economic/ Кувейт и экономикэр]
* [http://www.waronline.org/mideast/kuweit.htm Кувейт и дзэр]

[[Категориэ:Кувейт]]