НапэкӀуэцӀ Баренц Хы и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Sea
| цӀэр                  = Баренц Хы 
| сурэт                 = Barentszzee.PNG
| псалъэкӀэтхэ          = 
| сурэтым и бгъуагъыр   = 
| здыхэтыр              = [[Арктикэ Хышхуэ]]
| кӀыхьэгъыр            = 
| бгъуагъыр             = 
| инагъыр               = 1 424 000
| ихуэр                 = 282 000 
| Ӏуфэм и кӀыхьэгъыр    = 
| кууагъ нэхъ иныр      = 600 
| кууагъ курытыр        = 222 
| псызэхэжэм и инагъыр  = 
| псы хэлъадэхэр        = [[Печорэ]], [[Индигэ]] 
| шӀыпӀэтхыпхъэр        = 
| lat_dir               = N 
| lat_deg               = 71 
| lat_min               = 00 
| lat_sec               = 
| lon_dir               = E 
| lon_deg               = 41
| lon_min               = 00
| lon_sec               = 
| Commons               = Barents Sea
}} 

'''Баренц Хы''' ({{lang-no|Barentshavet}}, {{lang-ru|Баренцево море}},  1853 гъэ хухъу '''Мурманское море''') — [[Урысей|Урысеймрэ]] [[Норуегэ|Норуегэмрэ]] я ишхъэрэ Ӏуфэм деж Ӏулъ, Арктикэ хышхуэм и кӀэух хы. Хыр Еуропэм и ишхъэрэ Ӏуфэмрэ [[Шпицберген]], [[Франц-Иосиф и щӀы]], [[ЩӀыщӀэ]] архипелагхэмрэ я зэхуакум дэлъщ. И инагъыр 1 424 000 км² мэхъу, и кууагъ нэхъ инхэр 600 метрэм нос. Хым и ипшэ-къухьэпӀэ Ӏыхьэр щӀымахуэм щтыкъым, Ишхъэрэ-Атлантикэ уэрым и фӀыгъэкӀэ. И ипшэ-къуэкӀыпӀэ Ӏыхьэр [[Хы Печорэ]] и цӀэу къыхагъэщхьэхукӀащ. Баренц хым мыхьэнэшхуэ иӀэщ кхъухь транспорт зекӀуэхэмкӀэрэ бдзэжеящэмкӀэрэ. 

== Къызэраплъыхьам и тхыдэ == 
[[Файл:Barents.jpg|thumb|left|120px|Уиллем Баренц]] 
Баренц хым и Ӏуфэм деж ижь лъандэрэ [[саамэхэр|саамэ]] лъэпкъыр Ӏусщ. Мыдрей лъэпкъхэр (нэхъыщхьэу [[викингхэр|викингхэмрэ]], [[урысхэр|урысхэмрэ]]) Ӏуфэм деж, зэрабжымкӀэ къэтӀысын щыщӀадзар XI лъэхъэнэм щыщӀэдзауэщ. Япэм щыгъуэ урыс документхэм хыр цӀэ Ӏэджэуи иратхэт. 1853 гъэ хухъу хым нэхъыщхьэу зэрыреджэтэр Мурманск хыкӀэт. 

1853 гъэм голлэнд хыерс Уиллем Баренц пщӀэ хуащӀыу, хым фӀащащ Баренц хы. 

Хыр ухуауэ къаплъыхьын щыщӀадзар XIX лъэхъэнэм икухэращ. XX лъэхъэнэм и щӀэдзапӀэм хым теухуауэ япэ тхылъхэр къыдагъэкӀын щӀадзащ. 

== Хэкумэтх == 
Баренц хыр — Атлантикэм и гъунэм деж Ӏулъ, Арктикэ хышхуэм и къуэкӀыпӀэ псылъэщ. 

КъухьэпӀэмкӀэ и гъунэгъущ — [[Норуегэ Хы|Норуегэ хыр]], ипшэкӀэ — [[Хы Хужь|Хы хужьыр]], къуэкӀыпӀэмкӀэ — [[Хы Карск|Хы Карскыр]], ишхъэрэкӀэ — [[Арктикэ Хышхуэ|Арктикэ хышхуэр]]. Хым и ипшэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ гъэза Ӏыхьэм [[Хы Печорэ|Хы ПечорэкӀэ]] ироджэ.  

Хым и ипшэ-къухьэпӀэ Ӏыхьэр нэхъыбэу [[фиорд]] джабэ Ӏуфэу щытщ. И ипшэ-къуэкӀыпӀэ Ӏуфэхэр нэхъ захуэу щытхэщ. 

Баренц хым тӀыгу мащӀэщ иӀэр. ТӀыгухэм нэхъ ин дыдэр — [[Колгуев]] тӀыгуращ. Ауэ хым тӀыгу мащӀэ хэтми, ар архипелаг инхэм къаухъуреихь. 

== Гидрологиэ == 
Хым хэлъадэ псыхэм ящыщу нэхъ инхэхэщ — [[Печорэ|Печорэрэ]] [[Индигэ|Индигэрэ]]. 

Хым и псыщхьэ уэрхэр сыхьэт чым пэгъэзауэ мэкӀырахъуэ. Абы и гидросистемэм зэрыщыту епхащ Атлантикэм къикӀ уэр хуабэ Нордкапым. 

Хыр адрей псылъэхэм ину епхащ, абы илъэсым псы хэщӀым хуэдиз дыдэ къыхохъуэж. Псом нэхърэ нэхъыбэ псы хым къехь хуабэ Нордкап уэрым. 

Псыщхьэм и шууагъыр, щӀыпӀэ щӀыпӀэкӀэ зэхедз, псалъэм папщӀэ ипшэ-къухьэпӀЭ лъэныкъуэмкӀэ хым и шууагъыр 34,7—35,0‰ мэхъу, ишхъэрэкӀэ ар  32,0—33,0 ‰ нэсщ здынэсыр. 

== Флорэмрэ фаунэмрэ == 
Баренц хыр икъукӀэ къулейщ бдзэжей зэмылӀэужыгъуэхэмкӀэ, къэкӀыгъэ псэущхтэ планктонхэмрэкӀэ бентосорымкӀэ. Туленхэм хым щыкӀэлъплъ. Ӏуфэхэм деж Ӏузу бзу бэзэрхэр Ӏутхэщ. Хы щӀагъым дэнкӀи щылъхэщ зэмылӀэужыгъэ мастафэ псэущхьэхэр, абыхэм ящыщу нэхъыбэхэщ хы цыжьбанэхэмрэ хы вагъуэхэмрэ. 

== ЦӀыхум къэзэригъэсэбэп == 
Баренц хым мыхьэнэшхуэ иӀэщ Урысеймрэ Норуегэмрэ ямызакъуэу иджыри къэрал къомым. Псом нэхъ нэхъапэу хым нэхъ пщӀэшхуэ иӀэщ бдзэжеящэ Ӏуэхугъэмрэ минерал къыщӀах мывэхэмрэ. Аы нэмыщӀ хым кӀуэцӀырокӀ ишхъэрэ къэралхэм я дежкӀэ мыхьэнэшхуэ зиӀэ хы гъуэгу Урысейм и ишхъэрэ портхэмрэ еуропэ къэралхэм я портхэмрэ зэпащӀэу. 

Абыхэм нэмыщӀ Баренц хым Урысеймрэ Норуегэмрэ я хыдзэхэмрэ псыщӀагъ кхъухьхэмрэ хыр къаухъуреихьахэу къаплъыхьхэу щытщ. 

== Нэхъыщхьэ портхэр == 
Баренц хы Ӏуфэм мыхьэнэшхуэ зиӀэ къалэ порт куэд Ӏутщ, абыхэм нэхъ нэхъыщхьэхэу къыхабгъэщ хъунущ мыхэр: 

'''Урысейм'''
* [[Мурманск]] 
* [[Тириберкэ]] 
* [[Нариан-Мар]] 

'''Норуегэм''' 
* [[Вардио]] 
* [[Вадсио]] 
* [[Киркенес]] 

== Сурэтылъэ == 
<gallery perrow=12 widths="250px" heights="250px"> 
На берегу Баренцева моря.jpg|Баренц хым и Ӏуфэм деж 
Cheshskaya guba.jpg|Чеш хылъэ 
Murmansk Harbour.jpg|Мурманск къалэ и хылъэ
Grense Jakobselv harbor 2009-09-29.JPG|Урысеймрэ Норуегэмрэ я гъунэ зэхуакум дэт Якобсолв гаван 
Bäreninsel.jpg|Норуегэ Ӏэщэ кхъухь хым итхэм ящыщ зы 
</gallery>

== ТехьэпӀэхэр == 
* [http://www.kolamap.ru/topo/mrsk_1x2.htm Карты Мурманского побережья Баренцева Моря ]
* [http://tapemark.narod.ru/more/12.html Баренцево море] Моря СССР. 1982 гъэ.
* [https://web.archive.org/web/20140630022056/http://www.mstu.edu.ru/algae/ Определитель водорослей Баренцева моря Шошина Е. В.]

== Литературэ ==
* Визе В. Ю., Моря Советской Арктики, щэ къыдагъэкӀащ, т. 1, [М.-Л.], 1948 гъэ;
* Есипов В. К., Промысловые рыбы Баренцева моря, Л.-М., 1937 гъэ;
* Танцгора А. И., О течениях Баренцева моря, в кн.: Гидрологические исследования в Баренцевом. Норвежском и Гренландском морях, М., 1959 гъэ;
* И. С. Зонн, А. Г. Костяной. Баренцово море, 272 напэ.

{{coord|71|00|0|N|41|00|0|E|display=title}} 

{{Арктикэ Хышхуэ}}
[[Категориэ:Арктикэ Хышхуэм и хыхэр]] 
[[Категориэ:ЦӀыхухэм я цӀэ зезыхьэ хыхэр]] 
[[Категориэ:Урысейм и хыхэр]]