Абазэхэхэр

Абазэхэхэр Адыгэмэ анахь лъэпкъ инэу ахэтыгъэмэ ащыщ. Мин 200 фэдиз хъущтыгъэхэу alo. Абдзахэмэ чӀыгубэ аӀыгъыгъ. Ащ гъунапкъэу иӀагъэхэр: къыблэмкӀэ Кавказ къушъхьэхэр, тыгъэкъокӀыпӀэмкӀэ - псыхъоу Шъхьагуащэ, тыгъэкъохьапӀэмкӀэ - псыхъоу Афыпс Нахь цӀыф жъугъэхэр зыщыпсэущтыгъэхэр Курджыпс, Пщыщ, Шъхьагуащэ, Псэкъупсэ янэпкъхэр ары. ЗэкӀэмкӀи I830-рэ илъэсым чӀыгоу аӀыгъыгъэр кв верст 7I50-рэ хъущтыгъэ, ар джы тиреспубликэ чӀыгоу ыубытрэм иӀэгъо-благъу. Абдзахэхэр бгырысщтыгъэх. Ар тхылъхэм ямызакъоу ӀорыӀуатэхэми къаушыхьаты. Ащ фэдэ ӀорыӀуатэм къызэриӀорэмкӀэ, абдзахэхэр Тубэ хьасэ зыгощыгъэхэм къатекӀыгъэх. Тубэ хьасэр зыгощыгъэ лӀакъохэр абдзэхэ шъыпкъэкӀэ алъытэх. Ары джы къызнэсыгъэм зыкӀаӀорэр: "Тубэ хьасэ загощым уахэмытыгъэмэ, тэ укъикӀэу уабдзах о?" Ау а хьасэр зыгощыгъэхэр зэтыраӀотыкӀых. Мыщ фэдэ лӀакъомэ ацӀэ къыраӀо: Цэйхэр, КӀубэхэр, Ашнэджхэр, Даурхэр, Едыджхэр, Бэщыкъохэр, Гъунчъэкъохэр, ЛӀышэхэр, Ебрэмхэр ыкӀи нэмыкӀхэр. Абдзахэмэ пщы яӀагъэп, е ыужкӀэ пщыгъор агъэкӀодыжьыгъагъ. Зэфэдэныгъэмрэ зэфэныгъэмрэ кӀэдэущтыгъэх. Ау яӀагъэх лӀэкъолӀэшхэри, оркъхэри, фэкъолӀхэри. Абдзахэм инахьыбэр Урыс-Кавказ заом хэкӀодагъ. Заор заухым, Тыркуем лӀыгъэкӀэ рафыгъэри макӀэп. Ти Адыгэ Республикэ абдзахэу къинэжьыгъэр мэкӀэ дэд. Ахэри Хьакурынэхьаблэ дэс абдзахэхэр хэбгъэкӀыжьмэ, унэгъо зыхы-зыблэу адыгэ чылэмэ ахэпхъагъэхэу ахэсых. Ар къызхэкӀыгъэри тарихъым нэфэ дэдэ къытфешӀы. Нахьыбэрэ урыс пачъыхьэм езэогъэ абдзахэхэу къушъхьэм ауж дэдэ къычӀафыжьыгъэхэр чылэ-чылэу амыгъэтӀысхэу, унэгъо заулэхэу чылэхэм ахагъэтӀысхьэгъагъэх. Джащ фэдэу I863-64-рэ илъэсхэм ХъымыщкӀэй къыдафи Мыекъуапэ къырафылӀэгъэгъэ абдзэхэ мин 38-рэм къехъущтыгъэр генерал жъалымэу Евдокимовым иунашъокӀэ бжъэдыгъу, кӀэмгуе, къэбэртэе чылэхэм ахагъэтӀысхьэгъагъэх. Ары непэ Теуцожь, Тэхъутэмыкъое, Шэуджэн ыкӀи Кощхьэблэ районхэм арыт чылэхэм абдзэхэ лъэкъуацӀэхэу ЕхъулӀэхэм, Гъыщхэм, Тыгъужъхэм, Цэйхэм, БрантӀхэм, Хьаткъохэм ыкӀи нэмыкӀхэм бэрэ узкӀарихьылӀэрэр. Ары къызхэкӀыгъэр джы непи бэрэ зэхэтхырэ гущыӀэу "абдзахэр хэхэс" зыфиӀори.

Ежьхэр абазэкӀэ зэджэжьых. Кавказым итемыр тыгъэкъохьэпӀэ чӀыналъэхэм ащыпсэурэ автохтон цӀыф лъэпкъ. Ахэр нахьыбэу зыщыпсэухэрэр Къэрэщэе-Щэрджэс Республикэр ары. ПчъагъэмкӀэ мин 44-рэм къехъух. Ахэм ащыщэу мини I0-р ӀэкӀыб къэралыгъохэу Тыркуем, Сирием, Иорданием, Ливаным щэпсэух. Абадзэхэр абхъаз лъэпкъэу алъытэх. ЗэраӀорэмкӀэ, я I4-I7-рэ лӀэшӀэгъухэм апэкӀэ псыхъоу Бзыбэм Ӏулъэшъогъэ чӀыналъэхэм ащыпсэущтыгъэх, ащ ыужым джы зыщыпсэухэрэ чӀыпӀэхэм къарытӀысхьагъэх. Абзэ абхъазыбзэмрэ адыгабзэмрэ яхьыщыр, иберэ-кавказ бзэ унагъом хэхьэ. Ежь абэдзабзэр тӀоу гощыжьыгъэ: зыр тапантыбз, адрэр - ашхарыбз, лъэпкъыри а цӀэ дэдэхэр яӀэу субэтноситӀоу зэтырауты. Я I7-рэ лӀэшӀэгъум щегъэжьагъэу ислъам суннит диныр къахэхьанэу регъажьэ, ау мэджсус ыкӀи чырыстан дин фэӀо-фашӀэхэр я I9-рэ лӀэшӀэгъум ыгузэгухэм анэс абадзэхэм, нахьыбэмкӀэ ашхархэм, ахэлъыгъэх. Джыдэдэм динэу къябэкӀрэр ислъамыр ары. ИжъкӀэ абадзэмэ янахьыбэр адыгабзэкӀэ гущыӀэщтыгъэх. Непэ адыгабзэр къэзгъэфедэхэрэр нахь нэжъ-Ӏужъхэр ары. Шъыпкъэ, джыри абэдзэ унагъомэ адыгабзэр зыгъэфедэхэрэр мымакӀэу ахэтых.