КъардэнгъущӀ, Зырамыку
|
Мы напэкӀуэцӀыр зэхагъэхьэну мыхьэнэ иӀэКъардэнгъущӀ Зырамыку . Ар къызхэкӀымрэ абы тепсэлъыхьынымрэ — напэкӀуэцӀым [[Википедиэ:Зэхэгъэхьэн/ Frhdkazan (talk) 12:59, 2 Накъыгъэм и 2017 (MSK) ]]. Тепсэлъыхьыныр зы тхьэмахуэ йокӀуэкӀ (иэ нэхъыбэ, хому кӀуэмэ). Тепсэлъыхьын щыкӀэдза махуэр — Frhdkazan (talk) 12:59, 2 Накъыгъэм и 2017 (MSK) . Тепсэлъыхьыным хуэмыныкъуэмэ (занкӀыу шъын хуэймэ), къэгъэсэбэп нэмыщӀ шаблонхэр. |
| КъардэнгъущӀ Зырамыку | |
| КъардэнгъущӀ Зырамыку ПӀатӀурэ и къуэ | |
| И лэжьыгъэр: | икуствэмрэ щӀэныгъэмрэ и лэжьакӀуэ |
| Къыщыхъуар: | 1918 щӀышылэм и 1 |
| Къыздэхъуар: | Псыгуэнсу къ. Къэбэрдей-Балъкъэрым |
| Дунейм щехыжар: | 2008 дыгъэгъазэм и 25 (90 гъ.) |
| Дунейм здехыжар: | Къэбэрдей-Балъкъэрым |
| Къэрал зыщыщтэр: | Урысей |
| Наградэхэр: | Къ-Б-м искусствэмкӀэ щӀыхь, Адыгэ къ-м искусствэмкӀэ щӀыхь. |
КъардэнгъущӀ Зырамыку (щӀышылэм и 1-м 1918 гъэ — дыгъэгъазэм и 25-м 2008 гъэ) — Къ-Б-м искусствэмкӀэ щӀыхь зиӀэ и лэжьакӀуэ, Адыгэ къ-м искусствэмкӀэ щӀыхь зиӀэ и лэжьакӀуэ.
ГъащӀэтхыдэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]КъардэнгъущӀ Зырамыку ПӀатӀурэ и къуэр щӀышылэм и 1-м 1918 гъэм Арыуан куейм щыщ Псыгуэнсу къуажэм мэкъумэшыщӀэ унагъуэм къыщалъхуащ.
1926 гъэм Зырамыку къуажэ школым щӀэтӀысхьэри ар ехъулӀэныгъэкӀэ къиухащ.
1935 – 1940 гъэхэм Мэзкуу дэт ГИТИС – м щеджащ.
1940 гъэм Зырамыку Дзэм къулыкъу щищӀэну ираджащ. Дуней Зауэшхуэ етӀуанэм хохуэ. 1945 гъэм КъардэнгъущӀым и лъахэм къигъэзэжащ. Aр 1948 гъэ пщӀондэ Къэбэрдей Къэрал драмтеатрым и сценэм артисту щыджэгуащ. КъардэнгъущӀым адыгэ драматургием и зыужьыныгъэм лэжьыгъэфӀ хилъхьащ, ар лъэпкъым и уэрэджыӀакӀуэ.
1949 гъэм къыщыщӀэдзауэ 1952 гъэм нэс КъардэнгъущӀыр Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ-къэхутакӀуэ институтым ӀуэрыӀуатэмкӀэ и секторым щолажьэ.
1952 гъэм Зырамыку Къэбэрдей-Балъкъэр Къэрал пединститутым щӀохьэри ар 1956 гъэм ехъулӀэныгъэкӀэ къеух. Абы и ужькӀэ ар Къэбэрдей-Балъкъэр «Элбрус» тхылъ тедзапӀэм редактору щолажьэ, литературэмкӀэ лэжьыгъэ зэмылӀэужьыгъуэхэр егъэзащӀэ, пщӀэрэ щӀыхьрэ иӀэу и ӀэнатӀэм пэрытщ.
Апхуэдэурэ илъэсищ хуэдизкӀэ редактору лэжьа нэужь, КъардэнгъущӀыр 1959 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ-къэхутакӀуэ институтым егъэзэжри ӀуэрыӀуатэмкӀэ секторым Ӏохьэж.
КъардэнгъущӀым лэжьыгъэшхуэ ирегъэкӀуэкӀа адыгэ уэрэдыжьхэр зэхуэхьэсыным, ахэр джыным, гъэзэщӀэным теухуауэ.
Адыгэ уэрэдыжьхэр цӀыхубэм деж нэхьэсынымкӀэ зэфӀэкӀ иныр зэриӀэр къалъытэри, КъардэнгъущӀ Зырамыку 1964 гъэм «КъБАССР-м искусствэмкӀэ щӀыхь зиӀэ и лэжьакӀуэ» цӀэ лъапӀэр къыфӀащащ. Адыгэ щэнхабзэмрэ литературэмрэ хуищӀа зыужьыныгъэм папщӀэ КъардэнгъущӀым тӀэунейрэ къратащ Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и ЩӀыхь тхылъ.
КъардэнгъущӀ Зырамыку 1964 гъэм УФ-м и ТхакӀуэхэм я зэгуэтым хэтт.
Лэжьыгъэхэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]| гъэхэр | лъэжьыгъэм и цӀэр |
|---|---|
| 1940 | Къанщобийрэ Гуащэгъагърэ. Пьесэ. |
| 1945 | Уэращ зи фӀыщӀэр. Хуумыгъэгъу. Зэщомыгъэгъупщэ. Усэхэр. |
| 1951 | Нартхэр. Къэбэрдей эпос. (Бэдынокъуэрэ Мэлычыпхъурэ я циклхэр). |
| 1955 | Къэбэрдей цӀыхубэ уэрэдыжьхэр. |
| 1956 | Хъуэжэ. Пьесэ |
| 1958 | Нэгумэ Шорэ. Адыгэ лъэпкъым и тхыдэ (АдыгэбзэкӀэ зэридзэкӀа) |
| 1958 | Мыщэ шу. Таурыхъхэр. |
| 1959 | Адыгэ таурыхъхэр. |
| 1959 | Дыщэ кӀанэ. Адыгэ таурыхъхэр. |
| 1959 | Хъуэжэ и таурыхъищэ. |
| 1959 | ЗэхэгъэкӀыпӀэ. |
| 1960 | Ныбжэгъу пэж. Таурыхъхэр. |
| 1961 | Золотая крупинка. Кабардинские сказки. |
| 1962 | Уэрэдылъэ. Иджырей уэрэдищэ |
| 1963 | Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр. Япэрей том. |
| 1963 | Хъыбарыжь кӀэщӀхэр. |
| 1964 | Къэбэрдейм и иужьрей джэгуакӀуэшхуэ Агънокъуэ Лашэ. |
| 1965 | Адыгэ псалъэжьхэр. Япэрей том. |
| 1965 | Ислъэмей къафэм и цӀэр къызэрежьам и хъыбар. |
| 1965 | Алмэсты. |
| 1965 | БотинкӀэ щӀэрыпс. |
| 1966 | Агънокъуэ Лашэ и усэхэр. |
| 1967 | Адыгэ псалъэжьхэр. ЕтӀуанэ том. |
| 1968 | Япэ адыгэ цӀыхубз усакӀуэ Чым Пэщхъан. |
| 1969 | Адыгэ уэрэдыжьхэр. |
| 1970 | Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр. ЕтӀуанэ том. |
| 1970 | Ӏэнэмрэ гупымрэ. Адыгэ хабзэм щыщ. |
| 1971 | ДжэгуакӀуэшхуэ, усакӀуэ Ӏэзэ Мыжей Сэхьид. |
| 1972 | Щолэхъу шы лъэпкъымрэ дамыгъэмрэ. |
| 1973 | Хэт хъун Андемыркъаныр? |
| 1974 | Нарты. Адыгский героический эпос. |
| 1975 | Ӏей пщӀауэ фӀы ущымыгугъ. Пьесэ. |
| 1977 | Кабардинские народные сказки. |
| 1979 | Адыгэ уэрэдыжьхэр. |
| 1980 | Къэбардэрэ Алътудрэ. Пьесэ. |
| 1980 | Кабардинские народные сказки. |
| 1981 | Народные песни и инструментальные наигрыши адыгов. Япэрей том. |
| 1981 | Народные песни и инструментальные наигрыши адыгов. ЕтӀуанэ том. |
| 1981 | Нэгей и къуэ Лъэпщагъуэ. Адыгэ таурыхъхэр. |
| 1981 | Верный друг. Рассказы для детей. |
| 1981 | Къарэкъэщкъэтау зауэм хуауса уэрэдымрэ хъыбарымрэ. |
| 1982 | Адыгэ псалъэжьхэр. |
| 1985 | Адыгэ хъуэхъухэр. |
| 1986 | Народные песни и инструментальные наигрыши адыгов. Ещанэ том. |
| 1989 | Адыгэхэр къызэрыфэ пшыналъэхэр. |
| 1990 | Адыгэ уэрэдхэмрэ пшыналъэхэмрэ. |
| 1994 | Хъуэжэ и таурыхъищэ. |
| 1995 | Нартхэр. Къэбэрдей эпос. |
| 1995 | Адыгэ хабзу щыӀахэр. |
| 1997 | Мэлэчыпхъу и хъыбархэр. |
| 2001 | ГушыӀэ хъыбархэр. |
| 2002 | Андемыркъан. |
| 2004 | Адыгэ лъэпкъ пшыналъэхэр. |
| 2004 | Кабардинские народные сказки. |
| 2005 | Хэт нэхъ ин? Таурыхъхэр. |
И псалъэ цӀэрыӀуэ
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]КъэрдэнгъущӀ Зырамыку - Си гъащӀэм и мыхьэнэ нэхъыщхьэ дыдэр сыкъэзылъхуа си лъэпкъым сыхуэлажьэу зэресхьэкӀарщ. ГъащӀэ кӀыхь къызэрызгъэщӀам теухуауэ жысӀэнуращ. Сэ пасэрей губзыгъэжь гуэрым жиӀа псалъэ Ӏущхэм сызэрытетыным сыхущӀэкъуащ. Мыращ абы жиӀар:
- Жьэр гъэкъабзэ,
- Бзэр гъэӀэсэ,
- ПцӀы умыупс,
- Псэм удэмылажьэ,
- Жьыгъэм зумыгъэхь,
- Хьэм уемытхьэкъу,
- Бзаджэм уемыӀуалӀэ,
- ЛӀыгъэм уримыбий.