Прото-Адыгэбзэ версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

Content deleted Content added

Inline

01:31, 27 Жэпуэгъуэ 2015 версие

Адыгэбзэжъэр йэ Прото-Адыгэбзэр (ин-бз. Proto-Circassian language) Адыгэхэмэ я бзэжъэр. кӀах псэлъэкӀэмрэ Къэбэрдей псэлъэкӀэмрэ я адэ бзэр.

Фонология

Согласныехэр

Адыгэхэбзэжъэ		Cyrillic	КӀахыбзэ				Къэбэрдеибзэ
Адыгэхэбзэжъэ		Cyrillic	Бжъэдыгъубзэ	КӀэмыгуябзэ	Абдзахэбзэ	Шапсыгъэбзэ	Къэбэрдеибзэ	Бэслъыныйбзэ
Aspirated consonants	*pʰ	пʰ	pʰ ⟨п⟩	p ⟨п⟩			p ⟨п⟩
	*tʰ	тʰ	tʰ ⟨тʰ⟩	t ⟨т⟩			t ⟨т⟩
	*t͡sʰ	цʰ	t͡sʰ ⟨цʰ⟩	t͡s ⟨ц⟩			t͡s ⟨ц⟩
	*t͡sʰʷ	цʰу	t͡ɕʰʷ ⟨чъʰу⟩	t͡sʷ ⟨цу⟩	t͡ɕʷ ⟨чъу⟩		f ⟨f⟩
	*t͡ɕʰ	чьʰ	t͡ʂʰ ⟨чъʰ⟩	t͡ʂ ⟨чъ⟩	ʃ ⟨ш⟩	t͡ɕ ⟨чь⟩	ɕʼ ⟨щӏ⟩
	*t͡ʂʰ	чъʰ	ʂʰ ⟨шъʰ⟩	ʂ ⟨шъ⟩			ʃ ⟨ш⟩
	*t͡ʃʰ	чʰ	ʃʰ ⟨шʰ⟩	ʃ ⟨ш⟩			ʃ ⟨ш⟩	t͡ɕ ⟨чь⟩
	*ʃʰ	шʰ	ʃʰ ⟨шʰ⟩	ɕ ⟨щ⟩			ʃ ⟨ш⟩
	*ʂʰ	шъʰ	ʂʰ ⟨шъʰ⟩	ʂ ⟨шъ⟩			ɕ ⟨щ⟩
	*kʰʲ	кьʰ	t͡ʃʰ ⟨чʰ⟩	t͡ʃ ⟨ч⟩		kʲ ⟨кь⟩	t͡ʃ ⟨ч⟩	kʲ ⟨кь⟩
	*kʰʷ	кʰу	kʰʷ ⟨кʰу⟩	kʷ ⟨ку⟩			kʷ ⟨ку⟩
	*qʰ	къʰ	qʰ ⟨къʰ⟩	q ⟨къ⟩		χ ⟨хъ⟩	q͡χ ⟨кхъ⟩
	*qʰʷ	къʰу	qʰʷ ⟨къʰу⟩	q ⟨къ⟩		χʷ ⟨хъу⟩	q͡χʷ ⟨кхъу⟩

Geminate stops and affricates	*p	п	p ⟨п⟩				b ⟨б⟩
	*t	т	t ⟨т⟩				d ⟨д⟩
	*t͡s	ц	t͡s ⟨ц⟩				d͡z ⟨дз⟩
	*t͡sʷ	цу	t͡ɕʷ ⟨чъу⟩	t͡sʷ ⟨цу⟩	t͡ɕʷ ⟨чъу⟩		v ⟨в⟩
	*t͡ʂ	чъ	t͡ʂ ⟨чъ⟩		t͡ɕ ⟨чь⟩		ʒ ⟨ж⟩	d͡ʒ ⟨дж⟩
	*t͡ʃ	ч	t͡ʃ ⟨ч⟩		ɕ ⟨щ⟩	t͡ʃ ⟨ч⟩	ʒ ⟨ж⟩
	*t͡ɕ	чь	t͡ʂ ⟨чъ⟩		ʃ ⟨ш⟩	t͡ɕ ⟨чь⟩	ʒ ⟨ж⟩
	*kʲ	кь	t͡ʃ ⟨ч⟩			kʲ ⟨кь⟩	d͡ʒ ⟨дж⟩	kʲ ⟨кь⟩
	*kʷ	ку	kʷ ⟨ку⟩				ɡʷ ⟨гу⟩
	*q	къ	q ⟨къ⟩				q ⟨къ⟩
	*qʷ	къу	qʷ ⟨къу⟩				qʷ ⟨къу⟩
	*ʔ	ӏ or къӏ	ʔ ⟨ӏ⟩				ʔ ⟨ӏ⟩
	*ʔʷ	ӏу or къӏу	ʔʷ ⟨ӏу⟩				ʔʷ ⟨ӏу⟩

Geminate voiced stops and affricates	*b	б	b ⟨б⟩				b ⟨б⟩
	*d	д	d ⟨д⟩				d ⟨д⟩
	*d͡ɮ	дл	ɣ ⟨г⟩				ʒ ⟨ж⟩
	*d͡z	дз	d͡z ⟨дз⟩				d͡z ⟨дз⟩
	*d͡zʷ	дзу	ʑʷ ⟨жъу⟩	d͡zʷ ⟨дзу⟩	ʑʷ ⟨жъу⟩		v ⟨в⟩
	*d͡ʑ	джь	d͡ʒ ⟨дж⟩				ʑ ⟨жь⟩
	*d͡ʒ	дж	d͡ʒ ⟨дж⟩				ʒ ⟨ж⟩
	*ɡʲ	гь	d͡ʒ ⟨дж⟩			ɡʲ ⟨гь⟩	d͡ʒ ⟨дж⟩	ɡʲ ⟨гь⟩
	*ɡʷ	гу	ɡʷ ⟨гу⟩				ɡʷ ⟨гу⟩

Ejective stops and affricates	*pʼ	пӏ	pʼ ⟨пӏ⟩				pʼ ⟨пӏ⟩
	*pʷʼ	пӏу	pʷʼ ⟨пӏу⟩		pʼ ⟨пӏ⟩		pʼ ⟨пӏ⟩
	*tʼ	тӏ	tʼ ⟨тӏ⟩				tʼ ⟨тӏ⟩
	*tʷʼ	тӏу	tʷʼ ⟨тӏу⟩				tʼ ⟨тӏ⟩
	*t͡sʼ	цӏ	t͡sʼ ⟨цӏ⟩			t͡sʼ ⟨цӏ⟩ / sʼ ⟨сӏ⟩	t͡sʼ ⟨цӏ⟩
	*t͡sʷʼ / sʷʼ	цӏу or сӏу	ɕʷʼ ⟨шӏу⟩				fʼ ⟨фӏ⟩
	*t͡ʃʼ	кӏ	t͡ʃʼ ⟨кӏ⟩		ʔʲ ⟨ӏь⟩ / tʃʼ ⟨кӏ⟩	tʃʼ ⟨кӏ⟩	ɕʼ ⟨щӏ⟩	t͡ʃʼ ⟨кӏ⟩
	*t͡ɕʼ	чьӏ	ʃʼ ⟨шӏ⟩				ɕʼ ⟨щӏ⟩
	*t͡ʂʼ	чӏ	t͡ʂʼ ⟨чӏ⟩				ɕʼ ⟨щӏ⟩
	*t͡ɬʼ	тлӏ	ɬʼ ⟨лӏ⟩				ɬʼ ⟨лӏ⟩	t͡ɬʼ ⟨тлӏ⟩
	*kʲʼ	кӏь	t͡ʃʼ ⟨кӏ⟩			kʲʼ ⟨кӏь⟩	t͡ʃʼ ⟨кӏ⟩	kʲʼ ⟨кӏь⟩
	*kʷʼ	кӏу	kʷʼ ⟨кӏу⟩				kʷʼ ⟨кӏу⟩

Voiceless fricatives	*ɬ	лъ	ɬ ⟨лъ⟩				ɬ ⟨лъ⟩
	*s	с	s ⟨с⟩				s ⟨с⟩
	*sʷ	су	ɕʷ ⟨шъу⟩				f ⟨ф⟩
	*ʃ	ш	ʃ ⟨ш⟩				ɕ ⟨щ⟩
	*ʂ	шъ	ʂ ⟨шъ⟩				ɕ ⟨щ⟩
	*ɕ	щ	ɕ ⟨щ⟩				ɕ ⟨щ⟩
	*x	х	x ⟨х⟩				x ⟨х⟩
	*xʷ	ху	f ⟨ф⟩				xʷ ⟨ху⟩
	*χ	хъ	χ ⟨хъ⟩				χ ⟨хъ⟩
	*χʷ	хъу	χʷ ⟨хъу⟩				χʷ ⟨хъу⟩
	*χʲ	хъь	ħ ⟨хь⟩				χ ⟨хъ⟩	ħ ⟨хь⟩
	*ħ	хь	ħ ⟨хь⟩				ħ ⟨хь⟩

Voiced fricatives	*ɮ	л	l~ɮ ⟨ль~л⟩	ɮ ⟨л⟩	l ⟨ль⟩		ɮ ⟨л⟩	l ⟨ль⟩
	*z	з	z ⟨з⟩				z ⟨з⟩
	*zʷ	зу	ʑʷ ⟨жъу⟩				v ⟨в⟩
	*ʒ	ж	ʒ ⟨ж⟩				ʑ ⟨жь⟩
	*ʐ	жъ	ʐ ⟨жъ⟩				ʑ ⟨жь⟩
	*ʑ	жь	ʑ ⟨жь⟩				ʑ ⟨жь⟩
	*ɣ	г	ɣ ⟨г⟩				ɣ ⟨г⟩
	*ɣʲ	г	ɣ ⟨г⟩				ʑ ⟨жь⟩
	*ʁ	гъ	ʁ ⟨гъ⟩				ʁ ⟨гъ⟩
	*ʁʷ	гъу	ʁʷ ⟨гъу⟩				ʁʷ ⟨гъу⟩

Resonants	*m	м	m ⟨м⟩				m ⟨м⟩
	*n	н	n ⟨н⟩				n ⟨н⟩
	*r	р	r ⟨р⟩				r ⟨р⟩
	*j	й	j ⟨й⟩				j ⟨й⟩
	*w	у	w ⟨у⟩				w ⟨у⟩

Palatovelar consonants

Адыгэбзэжъымкӏэ щыӏагъ гь [ɡʲ], аспирированный кьʰ [kʰʲ], кь [kʲ] ыкӏи кӏь [kʲʼ] хьарыфхэр. Шапсыгъэбзэмкӏи Бэслъыныйбзэкӏи щыӏэх гь [ɡʲ], кь [kʲ] ыкӏи кӏь [kʲʼ] хьарыфхэр.^[1] Адгэ Адыгэбзэхэмкӏэ ахэр хъугъэх дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ] ыкӏи кӏ [t͡ʃʼ].^[2]^[3] Прото-Адыгэбзэ кь [kʲ] хъугъэ дж [d͡ʒ] къэбэрдейкӏэ (кь [kʲ] → ч [t͡ʃ] → дж [d͡ʒ]).

Прото-Адыгэбзэ аспирированный кьʰ [kʰʲ] хъугъэ аспирированный чʰ [t͡ʃʰ] Бжъэдыгъубзэкӏэ, кь [kʲ] Шапсыгъэбзэкӏэ ыкӏи ч [t͡ʃ] адрэ адыгэбзэхэмкӏэ :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ						Къэбэрдеибзэ
	Прото-Адыгэбзэ		Бжъэдыгъубзэ		КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ		Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибзэ
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
spleen	kʰʲa	кьʰэ	t͡ʃʰa	чʰэ	t͡ʃa	чэ	kʲa	кьэ	t͡ʃa	чэ
brushwood twig	kʰʲə	кьʰы	t͡ʃʰə	чʰы	t͡ʃə	чы	kʲə	кьы	t͡ʃə	чы
to cough	pskʰʲan	пскьʰэн	pst͡ʃʰan	псчʰэн	pst͡ʃan	псчэн	pskʲan	пскьэн	pst͡ʃan	псчэн

Прото-Адыгэбзэ кь [kʲ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ КӀахыбзэхэмкӏэ хъугъэх ч [t͡ʃ], Къэбэдейбзэхэмккӏэ дж [d͡ʒ] :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибзэ
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ		Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибзэ
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
chicken	kʲatə	кьэты	t͡ʃatə	чэты	kʲat	кьэт	d͡ʒad	джэд
cat	kʲatəw	кьэтыу	t͡ʃatəw	чэтыу	kʲatəw	кьэтыу	d͡ʒadəw	джэдыу
glass	ʔaːpkʲ	апкь	ʔaːpt͡ʃ	апч	ʔaːpkʲ	апкь	ʔaːbd͡ʒ	абдж
to spin	ʁakʲarazən	гъэкьэрэзын	ʁat͡ʃarazən	гъэчэрэзын	ʁakʲarazən	гъэкьэрэзын	ʁad͡ʒarazən	гъэджэрэзын
cheerful	kʲaxʷə	кьэху	чэфы	t͡ʃafə	кьэфы	kʲafə	d͡ʒaxʷə	джэху

Прото-Адыгэбзэ кӏь [kʲʼ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ хъугъэх кӏ [t͡ʃʼ] :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибзэ
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ		Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибзэ
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
egg	kʲʼankʲʼa	кӏьэнкӏьэ	t͡ʃʼant͡ʃʼa	кӏэнкӏэ	kʲʼaːkʲʼa	кӏьакӏьэ	t͡ʃʼant͡ʃʼa	кӏэнкӏэ
gun	kʲʼaraːχʷa	кӏьэрахъо	t͡ʃʼaraːχʷa	кӏэрахъо	kʲʼaraːχʷa	кӏьэрахъо	t͡ʃʼaraːχʷa	кӏэрахъуэ
long	kʲʼəħa	кӏьыхьэ	t͡ʃʼəħa	кӏыхьэ	kʲʼaħə	кӏьэхьы	t͡ʃʼəħ	кӏыхь
short	kʲʼat͡ʃʼə	кӏьэкӏы	t͡ʃʼat͡ʃʼə	кӏэкӏы	t͡ʃʼat͡ʃʼə	кӏьэкӏы	t͡ʃʼaɕʼ	кӏэщӏ
to kill	wkʲʼən	укӏьын	wt͡ʃʼən	укӏын	wkʲʼən	укӏьын	wt͡ʃʼən	укӏын
rope	kʲʼaːpsa	кӏьапсэ	t͡ʃʼaːpsa	кӏапсэ	kʲʼaːpsa	кӏьапсэ	t͡ʃʼaːpsa	кӏапсэ
key	ʔʷənkʲʼəbza	ӏункӏьыбзэ	ʔʷənt͡ʃʼəbza	ӏункӏыбзэ	ʔʷəkʲʼəbza	ӏукӏьыбзэ	ʔʷənt͡ʃʼəbza	ӏункӏыбзэ
tail	kʲʼa	кӏьэ	t͡ʃʼa	кӏэ	kʲʼa	кӏьэ	t͡ʃʼa	кӏэ
beard	ʒaːkʲʼa	жакӏьэ	ʒaːt͡ʃʼa	жакӏэ	ʒaːkʲʼa	жакӏьэ	ʑaːt͡ʃʼa	жьакӏэ
Temirgoy	kʲʼaməɡʷəja	кӏьэмыгуе	t͡ʃʼaməɡʷəja	кӏэмыгуе	kʲʼaməɡʷəja	кӏьэмыгуе	t͡ʃʼaməɡʷəja	кӏэмыгуе

Прото-Адыгэбзэ гь [ɡʲ] къэнагъ Шапсыгъэбзэмкӏэ. Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ хъугъэх дж [d͡ʒ] :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибзэ
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ ыкӏи Абдзахэбзэ		Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибзэ
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
dress/shirt	ɡʲaːna	гьанэ	d͡ʒaːna	джанэ	ɡʲaːna	гьанэ	d͡ʒaːna	джанэ
to study to read to call	jaɡʲan	егьэн	jad͡ʒan	еджэн	jaɡʲan	егьэн	jad͡ʒan	еджэн
infidel	ɡʲaːwər	гьаур	d͡ʒaːwər	джаур	ɡʲaːwər	гьаур	d͡ʒaːwər	джаур
to play	ɡʲagʷən	гьэгун	d͡ʒagʷən	джэгун	ɡʲagʷən	гьэгун	d͡ʒagʷən	джэгун
game	ɡʲagʷ	гьэгу	d͡ʒagʷ	джэгу	ɡʲagʷ	гьэгу	d͡ʒagʷ	джэгу
toy	ɡʲaɡʷaːɬa	гьэгуалъэ	d͡ʒagʷaːɬa	джэгуалъэ	ɡʲagʷaːɬa	гьэгуалъэ	d͡ʒagʷaːɬa	джэгуалъэ
bitter	dəɡʲə	дыгьы	dəd͡ʒə	дыджы	dəɡʲə	дыгьы	dəd͡ʒ	дыдж
pants	ʁʷanʃaɡʲ	гъоншэгь	ʁʷant͡ʃad͡ʒ	гъончэдж	ʁʷaʃaɡʲ	гъошэгь	ʁʷanʃad͡ʒ	гъоншэдж
evil	bzaːɡʲa	бзагьэ	bzaːd͡ʒa	бзаджэ	bzaːɡʲa	бзагьэ	bzaːd͡ʒa	бзаджэ
spider	baɡʲə	бэгьы	bad͡ʒə	бэджы	baːɡʲa	багьэ	bad͡ʒ	бэдж
that's it	ɡʲaːrə	гьары	d͡ʒaːrə	джары	ɡʲaːrə	гьары	d͡ʒaːrə	джары

Labiodentalization

Прото-Адыгэбзэмкӏэ щыӏагъэп хьарыф ф [f] ыкӏи в [v]. Прото-Адыгэбзэмкӏэ хьарыф цу [t͡sʷ], сӏу [sʷʼ], су [sʷ] ыкӏи зу [zʷ] хъугъэх цу [t͡sʷ], шӏу [ʃʷʼ], шъу [ʃʷ] ыкӏи жъу [ʒʷ] КӀахыбзэмкӏэ, хъугъэх в [v], фӏ [fʼ], ф [f] ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэмкӏэ.

Прото-Адыгэбзэ су [sʷ] хъугъэ шъу [ʃʷ] КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи ф [f] Къэбэрдеибзэкӏэ :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибз
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ		Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибз
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
skin color you (plural)	sʷa	суэ	ɕʷa	шъо	ɕʷa	шъо	fa	фэ
honey	sʷaw	суэу	ɕʷaw	шъоу	ɕʷaw	шъоу	faw	фо
wife	sʷəz	суз	ɕʷəz	шъуз	ɕʷəz	шъуз	fəz	фыз
green	wət͡səsʷa	уцысуэ	wət͡səɕʷa	уцышъо	wət͡səɕʷa	уцышъо	wəd͡zəfa	удзыфэ

Прото-Адыгэбзэ зу [zʷ] хъугъэ жъу [ʒʷ] КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэкӏэ :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибз
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ		Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибз
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
to boil, to plow	zʷan	зуэн	ʒʷan	жъон	ʒʷan	жъон	van	вэн
stone, rock	məzʷa	мызуэ	məʑʷa	мыжъо	məʑʷa	мыжъо	məva	мывэ
star	zʷaːʁʷa	зуагъо	ʑʷaːʁʷa	жъуагъо	ʑʷaːʁʷa	жъуагъо	vaːʁʷa	вагъуэ
narrow	zazʷə	зэзу	zaʑʷə	зэжъу	zaʑʷə	зэжъу	zavə	зэвы
wide	ʔʷəzʷə	ӏузу	ʔʷəʑʷə	ӏужъу	ʔʷəʑʷə	ӏужъу	ʔʷəvə	ӏувы

Прото-Адыгэбзэ сӏу [sʷʼ] / цӏу [t͡sʷʼ] хъугъэ шӏу [ʃʷʼ] КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи фӏ [fʼ] Къэбэрдеибзэкӏэ :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибз
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ		Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибз
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
well	sʷʼə	сӏу	ɕʷʼə	шӏу	ɕʷʼə	шӏу	fʼə	фӏы
black	sʷʼət͡sʼa	сӏуцӏэ	ɕʷʼət͡sʼa	шӏуцӏэ	ɕʷʼət͡sʼa	шӏуцӏэ	fʼət͡sʼa	фӏыцӏэ
fire	maːsʷʼa	масӏуэ	maːɕʷʼa	машӏо	maːɕʷʼa	машӏо	maːfʼa	мафӏэ
dirty	sʷʼajə	сӏуэи	ɕʷʼajə	шӏои	ɕʷʼajə	шӏои	fʼej	фӏей

Прото-Адыгэбзэ цу [t͡sʷ] къэнакъ КӀэмыгуябзэкӏэ. Ар хъугъэ чъу [t͡ʃʷ] адрэ КӀахыбзэмкӏэ ыкӏи в [v] Къэбэрдеибзэкӏэ :

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибз
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ		Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибз
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
shoes	t͡sʷaːqa	цуакъэ	t͡sʷaːqa	цуакъэ	t͡ɕʷaːqa	чъуакъэ	vaːqa	вакъэ
ox	t͡sʷə	цу	t͡sʷə	цу	t͡ɕʷə	чъу	və	вы
ploughshare	t͡sʷaːbza	цуабзэ	t͡sʷaːbza	цуабзэ	t͡ɕʷaːbza	чъуабзэ	vaːbd͡za	вабзэ
raven	t͡sʷəndə	цунды	t͡sʷəndə	цунды	?	?	vənd	вынд

Хьарыф ф [f] КӀахыбзэмэ яхэтэр къэкӏэгъ Прото-Адыгэбзэ хьарыф ху [xʷ]. Ар къэнагъ Къэбэрдейбзэхэмкӏэ.

Инджылыбзэ	Прото-Адыгэбзэ		КӀахыбзэ				Къэбэрдеибз
	Прото-Адыгэбзэ		КӀэмыгуябзэ		Абдзахэбзэ ыкӏи Шапсыгъэбзэ		Къэбэрдеибз
	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic	IPA	Cyrillic
day	maːxʷa	махуэ	maːfa	мафэ	maːfa	мафэ	maːxʷa	махуэ
white	xʷəʑə	хужьы	fəʑə	фыжьы	fəʑə	фыжьы	xʷəʑə	хужьы
person	t͡sʼəxʷə	цӏыху	t͡sʼəfə	цӏыфы	t͡sʼəfə	цӏыфы	t͡sʼəxʷ	цӏыху
hot	xʷaːba	хуабэ	faːba	фабэ	faːba	фабэ	xʷaːba	хуабэ
corn	nartəxʷ	нартыху	nartəf	нартыф	natəf	натыф	nartəxʷ	нартыху
like	xʷad	хуэд	fad	фэд	fad	фэд	xʷad	хуэд
to want	xʷajan	хуэен	fajan	фэен	fajan	фэен	xʷajan	?
garlic	bʑənəxʷ	бжьыныху	bʑənəf	бжьыныф	bʑənəf	бжьыныф	bʑənəxʷ	бжьыныху
man	χʷəɬxʷəʁa	хъулъхугъэ	χʷəɬfəʁa	хъулъфыгъэ	qʷəlfəʁa	къулфыгъэ	χʷəɬxʷəʁa	хъулъхугъэ
woman	bzəɬxʷəʁa	бзылъхугъэ	bzəɬfəʁa	бзылъфыгъэ	bzəlfəʁa	бзылфыгъэ	bzəɬxʷəʁa	бзылъхугъэ
tin	t͡saxʷ	цэху	t͡saf	цэф	t͡saf	цэф	d͡zːaxʷ	дзэху
light	naxʷə(n)	нэху(н)	nafən	нэфын	nafna	нэфнэ	naxʷ	нэху
straight man	zaːxʷa	захуэ	zaːfa	зафэ	zaːfa	зафэ	zaːxʷa	захуэ

References

STAROSTIN, Sergei A.; NIKOLAYEV, Sergei L. (1994). A North Caucasian Etymological Dictionary: Preface.

[1] Консонантная система уляпского говора в сопоставлении с аналогами других диалектов адыгских языков

[2] Палатализация (смягчение) и аффрикатизация согласных

[2-3] Переднеязычные мягкие шипящие аффрикаты дж, ч, к1

[1]

[2]

[3]