Тэймырэ (псы) версиехэм я зэщхьэщыкӀыныгъэхэр

Тхыгъэр къыздрахар Уикипедиэ
Content deleted Content added
Created page with "'''Тэймырэ''' - Красноярск крайм и ищхъэрэм дэт Тэймыр хытӀыгум ирижэ бэрдак..."
(зэщхьэщыкӀыныгъэ иӀэкъым)

00:29, 23 Мазае 2014 версие

Тэймырэ - Красноярск крайм и ищхъэрэм дэт Тэймыр хытӀыгум ирижэ бэрдакъ (хуэму жэ псы ин). ИкӀыхьагъыр км 840 мэхъу, басейным км² 124 000 щӀыуэ еубыд. Псыр Тэймыр псыитым тӀууэ еугуэш: Тэймырэ ипщэ'рэ Тэймырэ ищхъэрэ'мрэ.

Тэймырэ Ипщэ

Хэкумэтх

Тэймырэ ипщэр Быррангэбгхэм къэщыщӀедзэри км 567-кӀэ зиӀуатӀэурэ Тэймыр псыитым холъадэ.

Хэлъадэ псыхэр

ИжьымкӀэ - Аятари, Луктах, Горбита, Логата; СэмэгумкӀэ - Кыйда, Дептумала, Фадьюкуда, Большая Боотанкага.

Къызэрагъэунэхуа

Тэймырэ ищхъэрэм и агъур (хэхуэжыпӀэр) къыхуэмыгъуэтыу щылъыхъуэм Урыс ипщэ полюс экспедицием хэт Кэлэмейцев Н.Н.-м псыр игъэунэхуауэщытащ. ЯпэщӀыкӀэ псым Кэлэмейцев ицӀэр иратауэщытащ[1].

Тэймырэ Ищхъэрэ

Хэкумэтх

Тэймыр псыитым къыхэжыу км 187-кӀэ къуэхьэпӀэ-ищхъэрэмкӀэ жэурэ Карэ Хым холъадэ. Псыхъуэм и гъуэгум тетщ Энгельгардт Псыит. ХэхуэжыпӀэм Карэ Хым и Тэймыр Хыжьэ еухуэ. Тэймырэ Ищхъэрэм и басейным хохьэ цӀэ гъэщӀэгъуэн зезыхьэ псыхэр Мамэнтыпс, Сэмэгу Мамэнтыпс, Мамэнт псыит.

Къызэрагъэунэхуа

1737-1742 гъэхэм Ипщэ Экспедициешхуэм щыгъуэ ягъэунэхуауэщытащ. XIX-э лӀэщӀыгъуэм Бытырбыху ЩӀэныгъуэшхуэ Акэдемием и экспедицием хэту Мейендорфым псыӀум щыщӀэдзауэ агъум нэс къикӀухьащ, бэрдакъым и тхыдэри, и дуней зэхэтыкӀэри нэхъ иригъэкъуащ, икъукӀэ тепсалъыхьащ. Уахътэ зыкӀэлъыпытым бэрдакъым иӀуэху зэрахуэу щытахэщ Лаптев Хэритон Прэкофьевич, Никифэр Фэмин, Челюскин Семён Иванэвич, Урванцев Никэлай Никэлаевич.

Хэлъадэ псыхэр

Траутфеттер (ижьымкӀэ), Шренк (сэмэгумкӀэ).

Псыкъэщ (Гидрэлогие)

ИнахъыбапӀэм псыр хэзыгъахъуэр уэсыпсщ (ткӀупсщ). ФокӀадэм икум щыщӀэдзауэ Мэкъуауэгъуэ хъуху бэрдакъым игущӀыӀур мылым иӀыгъщ. ЩӀымахуэм хым хэлъадэ псыр %8 нэхъыбэ хъукъым. Илъэсым курыту псыуэ хым хэлъадэр с/м³ 1220.

Дуней

Псым хэсщ омул, муксун, нельмэ, ряпушкэ, арктикэ гэлец.

Факт гъэщӀэгъуэнхэр

Илъэс 1948-м Шренкыпс ипэмэжыжьэу Мамэнт бацэм и ахъий, фэтӀэкӀурэ лытӀэкӀурэ нэгъунэ къыхуэнауэ къагъуэтауэщытащ[2].

Примечания

Шаблон:Примечания

  1. Ю. В. Чайковский ВОЗВРАЩЕНИЕ ЛЕЙТЕНАНТА КОЛЧАКА. К 100-ЛЕТИЮ РУССКОЙ ПОЛЯРНОЙ ЭКСПЕДИЦИИ (1900—1903) // Вестник РАН. 2002. № 2. С.152-161.
  2. Зоологический музей РАН — Мамонты и мамонтовая фауна