БгыфӀыцӀей

КъушъхьафӀыцӀэ Республикэ къущ-бз. Црна Гора / Crna Gora
КъушъхьафӀыцӀэм и нып КъушъхьафӀыцӀэм и дэмыгъэ 42.783333, 19.466667
Къэрал уэрэд: «Ој свијетла мајска зоро» ( едэӀун (info))
Хуитыныгъэм и махуэ	2006 мэкъуауэгъуэм и 3 (зхэкӀар Йугославиэ)
Нэхъышъхьэбзэхэр	къушъхьэфӀыцӀэбзэ, етӀуанэху сербыбзэ, албаныбзэ, хорватыбзэ, боснийбзэ.
Къалэ нэхъышъхьэр	Цетине
Къалэ нэхъ инхэр	Подгорица, Никшич, Плевла, Биело-Поле
ӀэнатӀэ хабзэр	Республикэ
Президент Премьер-Министр	Филип Вуянович Мило Джуканович
ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр	155-нэ дунем 13 812 км² 1,5
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2009) • Ӏувагъыр	672,180 цӀыху (164-нэ) 50 цӀыху/км²
ВКӀуП   • КъыхэкӀыр (2008)   • Зы цӀыхум къытехуэр	$6, 955  (145-нэ) $11 110
Сомыр (Валутэр)	Еуро
Интернет-доменхэр	.me (yu; .cs)
Телефон кодыр	+382
Зэманыгъуэхэр	+1

Къушъхьафlыцlэ (къущ-бз. Црна Гора, Crna Gora, урбз. Черногория, нэхъыбу зэреджэр урымыцlэ — Montenegro) — къэрал къуэкӀыпӀэ-ипщэ Еуропэм, Бэлканым тет, адриатикэ хым иlуфэкlэ. Iуашъхьа фlыцlэм ицlэкlэ траlуа.

Адриатикэ хыlуфэм ус, и гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр Хорватиэм къуэхьапlэмкlэ, Босниэрэ Герциговинэрэ - ишъхъэрэ-къуэхьапlэмкlэ, Сербиэм ишъхъэрэ-къуэкlыпlэмкlэ, Косовэм къуэкlыпlэмкlэ, Албаниэм ипшъэ-къуэкlыпlэмкlэ.

2006 гъэм нэгъунэ конфедеративнэ Къэрал Сербиэрэ Къушъхьафlыцlэрэ хэта, а къэралым и 13 % шlыр иубыду, Къэралыр хуит щыхъуар 2006 гъэм.

Джылэр

2003 гъэмкlэ Къушъхьафlыцlэ 620 145 мин цlыху дэс (илъэсым 13% къыхэхъу)

Лъэпlкъ дэсхэр:

• къушъхьафlыцlэ - 43,16 %
• серб - 31,99 %
• боснэ - 7,77 %
• мыслимэн - 5,07 %
• албан - 3,01 %
• хорват - 1,10 %
• урыс - 1,00%
• цыджан - 0,42 %
• пэмыкlыу - 5,56%

Къэралым ябзэхэр:

• къушъхьафlыцlэбзэ - 85,7 %
• албаныбзэ - 5,3%

Диныр:

• чристэн - 74,24 %
• мыслимэн - 17,74 %
• католик - 3,54 %

Къушъхьафlыцlэхэм янэхъыбэм "къушъхьафlыцlэ, серб" джоуэ залъытэ, лъэпlкъытlу. Къэралым кlэупшlакlуэ лъэпlкъым теухуауэ щырагъэкlуэкlам цlыхухэм янэхъыбэм апхуэдэ джэуап ята. Сербхэмрэ къушъхьафlыцlэхэмрэ тхыдэкlэ зэlыхьлъы зэхохъухэ, чристан чылисэмкlи, бзэмкlы (къушъхьафlыцlэхэм янэхъыбэм ябзэр сербыбзэм ипсэлъэкlу ялъытэр).

Хэкухэр

Къушъхьафlыцlэр 21 хэкукlэ гуэча. Хэкухэм яцlэхэр къалэ lаташъхьа дэтхэмкlэ траlуа:

• Андриевица
• Бар
• Беранэ
• Биэло-Полэ
• Будва
• Даниловград
• Жаблак
• Колашин
• Котор
• Мойковац
• Никшич
• Плав
• Плужинэ
• Плевлэ
• Подгорица
• Рожае
• Тиват
• Улцинь
• Херцег-Нови
• Шавник

Тхыдэ

Къушъхьафlыцlэр хуит къэралу щыхъуаэ XVIII илъэсишъэм, Бэлкан хы тlыгуныкъуэм тет къэралхэм япэреуэ Уэсмэн пэштыхь къэралым къыхэкlа. Къалэ нэхъышъхьу апщыгъуэм щытар Цетинэ. Апхуэду япэре дуней зауэм нэгъунэ щыта, яужкlэ 1918 гъэм Серб, Хорват, Къушъхьафlыцlэ пщы къэрал зэхэтым хэхьа. Югэславыр зэрзэхэкlрэ (1992 гъэм) Республикэ Югославым хэта, 2003 гъэм Сербиэ Къушъхьафlыцlэ Зэхэт Къэрал хъуа. Референдумым яуж хуитыныгъэм шъхьакlэ ирагъэкlуэкlар 2006 гъэм 55,5 % джылэр республикэмрэ зэхэт къэралымрэ хэкlыну хэха, 2006 гъэм Къушъхьафlыцlэр хуит хъуа. Иджырей къалэ lаташъхьар - Подгорицэ.

VI илъэсишъэм Къушъхьафlыцlэм слэванхэр къохьари лъэпlкъ исхэм яхотlысхьа.

• 1042 - слэван къэрал яшъыр Дукла ицlу (визэнтийхэм ятекlуа нэуж)
• 1077 - Римым инэхъыжъ шоджэн Джэрджэ VII къэралым арэзы хохъури анатlу rex Dioclea (Дукла ипщы) ирет ияпэре пщым Михайло Воиславовичей лъэпlкъым ящыщу. Яужкlэ къэралым Зэтэкlэ йоджэ.
• 1185 - Зэтэр Сербым хагъэхьа.
• 1326 - Зэтэр хуит мэхъужь.

Ягъунэгъу Сербиэм туркур текlуа нэуж Косэвэ губгъуэм идежь 1389 гъэм, езыхэми тыркухэр къатеуэн хуежьэну хъуа. Зэман гуэрэм Венецэ республикэр къашъхьащытти, яшъхьащиха ар.

• 1496 - Къушъхьафlыцlэм Уэсмэн Пэштыхь къэралым ипротекторату мэхъу, ауэ зэи Пэштыхь къэралым хэтэкъым (тыркухэм яlэнатэр ипшъэ-къуэкlыпlэм Зэтэм фlэкlтэкъым)
• 1516 - 1852 - Къушъхьафlыцlэр теократик къэралу щыта, инэхъыжъу пщы тетым чылисэ lанатlи епископ джоуэ иlу. Къалэ нэхъышъхьу Цетинэр.
• 1852 - Къушъхьафlыцlэ светскэ къэрал мэхъу (Данилэ II ипщу, Петрович-Негошей лъэпlкъым ящыщу)
• 1878 - Сан-Стефан тхылъымкlэ Къушъхьафlыцlэм ихапlэхэр нэхъ ин ешъыр тыркум иlыгъа шlыгухэр къиштэжьу.
• 1878 - Къушъхьафlыцlэр 27-ну къэрал хуиту дунем къалъытэ, ихапlэхэми янэхъыбэр дэкlыгъу.
• 1918 - Никола I пщыр токlыр, парламентым Серб, Хорват, Словенхэм якъэралым хэхьану хахыр (Серб пщы лъэпlкъым ям)
• 1919-1924 - джылэм заlатыр серб lанатlэм хэкlыну.
• 1941 - 1943 - джэрмэн-урым оккупацэм иде Югославыр Къушъхьафlыцlэр Урымым ипротэкторатым кlэта, пщы къэрал хуэду, пщыр ауэ трагъувакъым, lанатlэр зыlыгъар коллаборационист администрацэм Секула Дрлевич.
• 1943 - 1944 Джэрман оккупацэ.
• 1944 - 1945 Югослав партизанхэм яlыгъ
• 1946 - 1992 - Социалистическэ Республикэ Къушъхьафlыцlэ СФРЮ-м хэту
• 2006 - Къушъхьафlыцlэм ипэрламентым къэралыр хуиту траlуэ