Шапсыгъэбзэ

Шапсыгъэбзэр (ин-бз. :Shapsug Adyghe dialect) — адыгэхэм и зы бзэ. Шапсыгъэбзэр Шапсыгъ Адыгэхэр Адыгэбзэу зэрэгущаӏэхэрэр.

Шапсыгъэбзэхэр

• Шапсыгъабзэ
  • Шапсыгъэ шху (Шапсыгъэмэ ячӏыгужъ ыпшӏэ)
  • Кӏэмгуе-шапсыгъ (Шапсыгъэмэ ячӏыгужърэ Кӏэмгуемэ ячӏыгужърэ языфагу)
  • Шапсыгъэ-цӏыкӏу (Шапсыгъэмэ ячӏыгужъ ычӏэгъ, Хы Шӏуцӏэм идэжь)
  • Кфар Камэм ишапсыгъэбзэ
  • ХьакӀуцубзэ

Хьарыфмэ ямакъэхэр

Шапсыгъэбзэкӏэ шыӏ хьарыф "сӏ" [sʼ] ыкӏи хьарыф "чъу" [t͡ʃʷ] адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ ахэр цӏ [t͡sʼ] ыкӏи цу [t͡sʷ]. Шапсыгъэбзэмкӏи шыӏ хьарыф "цӏ" [t͡sʼ] мыфэдэ гущыӏэхэмкӏэ : цӏыфы, цӏапӏэ ыкӏи цӏашъутэ.

• Шапсыгъэ сӏ [sʼ] ↔ цӏ [t͡sʼ] Адрэ Адыгэбзэхэр :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
сӏэ	sʼa	цӏэ	t͡sʼa
псӏы	psʼə	пцӏы	pt͡sʼə
шӏусӏэ	ʃʷʼəsʼa	шӏуцӏэ	ʃʷʼət͡sʼa
сӏэсӏэн	sʼasʼan	цӏэцӏэн	t͡sʼat͡sʼan
псӏанэ	psʼaːna	пцӏанэ	pt͡sʼaːna
сӏынэ	sʼəna	цӏынэ	t͡sʼəna
папсӏэ	paːpsʼa	папцӏэ	paːpt͡sʼa

Шапсыгъэбзэкӏэ шыӏэх хьарыф "гь" [ɡʲ], "кь" [kʲ] ыкӏи "кӏь" [kʲʼ] адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ ахэр хъугъэх "дж" [d͡ʒ], "ч" [t͡ʃ] ыкӏи "кӏ" [t͡ʃʼ]. Шапсыгъэбзэм иӏэх хьарыф "дж" , "ч" ыкӏи "кӏ" мыфэдэ гущыӏэхэмкӏэ : чэмы, джэмышх ыкӏи кӏалэ.

• Шапсыгъ гь [ɡʲ] хъугъэ дж [d͡ʒ] Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
гьанэ	ɡʲaːna	джанэ	dʒaːna
гьы	ɡʲə	джы	dʒə
гьэдыгу	ɡʲadəɡʷ	джэдыгу	dʒadəɡʷ
егьэн	jaɡʲan	еджэн	jadʒan
гьэгу	ɡʲagʷ	джэгу	d͡ʒagʷ
дыгьы	dəɡʲə	дыджы	dəd͡ʒə
сымагьэ	səmaːɡʲa	сымаджэ	səmaːd͡ʒa
шъхьэгьашъо	ʂħaɡʲaːʃʷa	шъхьэджашъо	ʂħad͡ʒaːʃʷa
бзагьэ	bzaːɡʲa	бзаджэ	bzaːd͡ʒa
къолагьэ	qʷalaːɡʲa	къоладжэ	qʷalaːd͡ʒa
гьары	ɡʲaːrə	джары	d͡ʒaːrə
щэгьагъо	ɕaɡʲaːʁʷa	щэджагъо	ɕad͡ʒaːʁʷa
гьаур	ɡʲaːwər	джаур	d͡ʒaːwər
тэгьын	taɡʲən	тэджын	tad͡ʒən
угь	wəɡʲ	удж	wəd͡ʒ

• Шапсыгъ кь [kʲ] хъугъэ ч [t͡ʃ] Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
кьатэ	kʲaːta	чатэ	t͡ʃaːta
кьэт	kʲat	чэт	t͡ʃat
кьэтыу	kʲatəw	чэтыу	t͡ʃatəw
апкь	ʔaːpkʲ	апч	ʔaːpt͡ʃ
кьы	kʲə	чы	t͡ʃə
тукьан	təkʲaːn	тучан	tət͡ʃaːn
кьэцӏы	kʲat͡sʼə	чэцӏы	t͡ʃat͡sʼə
кьэфы	kʲafə	чэфы	t͡ʃafə
кьыл	kʲəl	чыл	t͡ʃəɮ
кьынэ	kʲəna	чынэ	t͡ʃəna
кьэ	kʲa	чэ	t͡ʃa

• Шапсыгъ кӏь [kʲʼ] хъугъэ кӏ [t͡ʃʼ] Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
кӏьэ	kʲʼa	кӏэ	t͡ʃʼa
кӏьакӏьэ	kʲʼaːkʲʼa	кӏэнкӏэ	t͡ʃʼant͡ʃʼa
кӏьэпхын	kʲʼapxən	кӏэпхын	t͡ʃʼapxən
кӏьэмгуе	kʲʼamɡʷəja	кӏэмгуе	t͡ʃʼamɡʷəja
кӏьыщ	kʲʼəɕ	кӏыщ	t͡ʃʼəɕ
кӏьапсэ	kʲʼaːpsa	кӏапсэ	t͡ʃʼaːpsa

Шапсыгъэбзэмкӏэ зыгорэ гушыӏахэмкӏэ мыкӏодых н [n], м [m] ыкӏи р [r] хьарыфхэр.

• Хьарыф м [m] мэкӏоды ипэу итымэ б [b], п [p], пӏ [pʼ] :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ		Къэпӏотэнэу ехъурэу шыӏэхэр
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
сабыр	saːbər	самбыр	saːmbər
шэбэт	ʃabat	шэмбэт	ʃambat
ӏэпхъабэ	ʔapχaːba	ӏэхъуамбэ	ʔaχʷaːmba
лъэпхъабэ	ɬapχaːba	лъэхъуамбэ	ɬaχʷaːmba
шъуабгъо	ʃʷaːbʁʷa	шъуамбгъо	ʃʷaːmbʁʷa
шъуапӏэ	ʃʷaːpʼa	шъуампӏэ	ʃʷaːmpʼa
пхъэбгъу	pχabʁʷ	пхъэмбгъу	pχambʁʷ
хьэблыу	ħabləw	хьамлыу	ħambəɮəw	Къэбэрдейбзэкӏэ ар "хьэмбылыу".

• Хьарыф н [n] мэкӏоды ипэу итымэ дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ], кӏ [t͡ʃʼ] ыкӏи д [d], т [t], тӏ [tʼ] :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
кӏьакӏьэ	kʲʼaːkʲʼa	кӏэнкӏэ	t͡ʃant͡ʃa
оджэкъ	wad͡ʒaq	онджэкъ	wand͡ʒaq
пыдж	pəd͡ʒ	пындж	pənd͡ʒ
шъхьатэ	ʂħaːta	шъхьантэ	ʂħaːnta
пӏакӏэ	pˤaːt͡ʃa	пӏуанкӏэ	pʷʼaːnt͡ʃʼa
гъочэгь	ʁʷat͡ʃaɡʲ	гъончэдж	ʁʷant͡ʃad͡ʒ
псыкӏэ	psət͡ʃʼa	псынкӏэ	psənt͡ʃʼa
хьацэ	ħaːt͡sa	хьанцэ	ħant͡sa
шхъуатӏэ	ʃχʷaːtʼa	шхъуантӏэ	ʃχʷaːntʼa
ӏукӏьыбзэ	ʔʷəkʲʼəbza	ӏункӏыбзэ	ʔʷənt͡ʃəbza
лъытфэ	ɬətfa	лъынтфэ	ɬəntfa
отэгъу	wataʁʷ	онтэгъу	wantaʁʷ
лъэгуаджэ	ɬaɡʷaːd͡ʒa	лъэгуанджэ	ɬaɡʷaːnd͡ʒa
хьэтӏрэпӏый	ħatˈrapˈəj	хьэнтӏэрэпӏый	ħantˈarapˈəj
жъот	ʒʷat	жъонт	ʒʷant
чӏыдэ	t͡ʃʼəda	чӏындэ	t͡ʃʼənda
пхъэтӏэкӏу	pχatʼakʷʼ	пхъэнтӏэкӏу	pχantʼakʷʼ

• Хьарыф р [r] мэкӏоды ипэу итымэ т [t] :

Шапсыгъэбзэ		Кӏэмыгуебзэ
Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
натыф	naːtəf	нартыф	naːrtəf
нат	naːt	нарт	naːrt

Бзэхабзэ зэнымкӏырхэр

Шапсыгъ -мгьэ (-mɡʲa) я -гьэ (-gʲa) ↔ Адрэ Адыгэбзэхэмкӏэ -мкIэ (-mt͡ʃa) я -кIэ (-t͡ʃa).

• Шапсыгъ : Кӏалэр Адыгэбзэгьэ мэгущаӏэ ↔ Кӏэмгуебзэ : Кӏалэр Адыгэбзэкӏэ мэгущаӏэ
• Шапсыгъ : Къэлэмымгьэ сэтхэ ↔ Кӏэмгуебзэ : Къэлэмымкӏэ сэтхэ

Текст

Саусырыкъо гъэжъо чылапхъэр натымэ къызэрафихыжьыгъагъэр:

Натыхэр гъэжъо шIэным пылъыгъэх. Гъэжъо шIэным пылъымэ анахьыжъэу щытыгъэр

Тхьагъэлыгь арыгъэ…

— ЫсIэ къышъуиIуагъэба? — ыIуи Сэтэнае натымэ къяупкIыгъ…

—Емынэжъ иунэ тэ щыI? — аIуи натхэр кIэупкIагъэх.